O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

F.Kenening “Tabllau Ekonomique” jadvali 
Iqtisodiy jadval makroiqtisodiy sohalarning o‗zaro aloqalarining 
kuchli ijodiy tushunchasini juda sodda ifodalab beradi.  
Fiziokratlarning iqtisodiyotning o‗zaro bog‗liqligi haqidagi qarash-
lari  makroiqtisodiyotga  oiddir.  Ular  Adam  Smit  singari  mikroiqtisod 
darajada  iqtisodning  o‗zaro  bog‗liqligi  haqidagi  nazariyani  rivojlan-
tirishga kam harakat qilganlar.  
Iqtisodiyot  nazariyasi  asoslari  fanida  uy  xo‗jaligi  va  firmalar 
o‗rtasidagi  bog‗liqlikni  ko‗rsatuvchi  doiraviy  aylanish  diagrammasi 
omillar  va  yakuniy  mahsulot  bozorlari  o‗rtasidagi  aloqa  va  bozorning 
resurslarni taqsimlovchi rolini tushuntirish maqsadida keltiriladi.  
Fiziokratlar  Kenening  ―Iqtisodiy  jadvali‖ni  o‗zlarining  asosiy 
nazariy  yutuqlari,  deb  hisoblashadi.  Ular  nafaqat  iqtisodning  turli 
sektorlari  o‗rtasidagi  aloqalarni  nazariy  o‗rganishgan,  balki  ularning 

---

99 
 
hajmini  o‗lchashga  harakat  qilishgan.  Ular  Nobel  Mukofoti  laureati 
Vasiliy  Leontevning  1930-yildagi  xarajatlar-natijalar  jadvalini  va 
ekonometriklar, 
deb 
tanilgan 
maxsus 
iqtisodchilar 
guruhining 
tadqiqotlarini bashorat qila olishgan. Bu iqtisodiy jadval iqtisodiyotning 
turli  sektorlarining  o‗zaro  bog‗liqligini  ko‗rsatib  bergan.  Ulardan 
keyingi ba‘zi merkantilistlar ham bu o‗zaro bog‗liqlikni tan olishgan va 
ularning  fikrlari  Adam  Smitning  bozor  iqtisodiyotining  faoliyati 
haqidagi batafsil qarashlariga asos bo‗lgan. 
Fiziokratlar  (lot.  –  tabiat,  hukmronlik)  –  bu 
XVIII
 asrdagi  fransuz 
iqtisodchilari,  klassik  siyosiy  iqtisod  vakillaridir.  Fiziokratlar  maktabi 
Fransiyada feodalizmdan kapitalizmga o‗tish davrida vujudga keldi. Bu 
tasodifiy  hol  emas  edi.  O‗sha  davrda  Fransiyada  manufaktura  ancha 
rivojlangan  bo‗lsada,  ammo  mamlakat  hali  ham  agrar  holatda  edi. 
Aholining asosiy qismi qishloqlarda yashar, milliy boylikning 2/3 qismi 
shu sohada yaratilar edi. Qishloq xo‗jaligi ahvolini yaxshilash tadbirlari 
fiziokratlar tadqiqotlarining asosini tashkil etadi. Ular qishloq xo‗jaligini 
iqtisodiyotning  yagona  unumli  sohasi,  deb  hisobladilar.  Ularning 
fikricha,  boylik  faqat  qishloq  xo‗jaligida  yaratiladi,  sanoat  va  savdoda 
esa  u  qayta  ishlanadi  va  qayta  taqsimlanadi,  xolos.  Shunga  ko‗ra 
fiziokratlar tadqiqotni muomala sohasidan ishlab chiqarish sohasiga olib 
o‗tdilar  va  bu  bilan  kapitalistik  tizimning  keyingi  tahlili  uchun  asos 
yaratdilar.