O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti



Download 4,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet118/247
Sana16.07.2021
Hajmi4,73 Mb.
#120893
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   247
Bog'liq
iqtisodiy talimotlar tarixi

«qimmat» deb tarjima qilinishi ham bejiz emas edi. Qimmat – bu ko‗p 
jihatidan  subyektiv  kategoriya.  Shunga  muvofiq  avstriya  maktabi 
ta‘limotiga  ko‗ra,  qiymat  (qimmat)  hech  qachon  buyumga  xos  bo‗lgan  
obyektiv  xususiyat  bo‗lishi  mumkin  emas.  Faqat  xaridor  ko‗z  o‗ngida 
qimmatli  bo‗lgan  narsalargina  qimmatga  ega.  Xaridorning  subyektiv 
bahosi  yaratilgan  buyumga  qiymat  xossasini  beradi.  Demak,  qiymat 
faqat bozorda yuzaga keladi, undan tashqarida amal qilmaydi. 
Odamlar  tomonidan  turli  moddiy  va  ma‘naviy  boylik  va 
xizmatlarning  qimmatiga  baho  berilishi  bu  ularni  ishlab  chiqarishga 
ijtimoiy zaruriy mehnat sarflangani uchun emas, balki bu buyumlarning 


176 
 
foydalilikka  ega  bo‗lgani  sababidandir.  Odamlar  foydalilikka  ehtiyoj 
sezganligi  uchun  ham  u  yoki  bu  tovarni  ishalab  chiqarishga  mehnat 
sarflarini  amalga  oshiradilar.  U  yoki  bu  mehnat  sarflarining  ijtimoiy 
zaruriyligini kim yoki nima aniqlab beradi. Oddiy qilib bozor desak – bu 
to‗g‗ri,  lekin  u  juda  umumiy  tushuncha,  shuning  uchun  yetarli  emas. 
Me‘yorli foydalilik nazariyasi tarafdorlari fikri bo‗yicha, faqat tovarning 
foydaliligi  mehnat  sarflariga  ijtimoiy  zaruriylik  xarakterini  berishi 
mumkin.  Me‘yorli  foydalilik  nazariyasi  namoyandalari,  qimmatni 
foydalilikdan  keltirib  chiqarar  ekan,  foydalilikni  ikki  turga  bo‗lib 
ko‗rsatishni zarur, deb hisoblaydilar.  
Birinchisi, tovarlarning (don, olmos, neft) o‗z xususiyatiga ko‗ra – 
umumiy  foydaliligi.  Ikkinchisi  iste‘molchi  ehtiyoj  sezadigan  tovarning 
konkret  foydaliligi.  Aniq  foydalilik  doimo  bir  xil  bo‗lavermaydi,  u  har 
xil baholanadi. Bu yerdagi farq unga bo‗lgan yondashuvda. Agar u yoki 
bu buyumlarni erkin va xohlagancha olish mumkin bo‗lsa, unda ularning 
foydaliligi  cheklangan  miqdordagi  bunday  buyumlarning  foydalili-
gichalik baholanmaydi («Smitcha ziddiyat»ni yana bir bor eslang). 
Buyumning  umumiy  (yalpi)  foydaliligi  bilan  konkret  (Me‘yorli) 
foydaliligi  o‗rtasidagi  farq  iste‘molchilar  xatti-harakatini  tahlil  qilish 
uchun zarur. 
Me‘yorli  foydalilik  muammosini  tushunish  uchun  marjinalistlar 
ko‗rsatib bergan o‗rmonda yashovchi qariya darvish qo‗lidagi besh qop 
donni  misol  qilib  olamiz.  Qariya  uchun  ularning  ahamiyati  qanday? 
Birinchi  qopdagi  don  ochdan  o‗lmaslik  uchun  kerak,  ikkinchisi  oziq-
ovqat sifatini yaxshilash uchun ishlatiladi, uchinchisi - uy parrandalarini 
boqish  uchun,  to‗rtinchisi  -  pivo  tayyorlash  uchun,  beshinchisi  esa 
vaqtxushlik  (to‗ti  qushlarga  ovqat  berish)  uchun  ishlatiladi.  Barcha 
qoplar  bir  xil  qimmatga  ega.  Ammo  ularni  qariya  uchun  foydaliligi 
pasayib  borish  tartibida  joylashtirsak,  unda  birinchi  qopdagi  bug‗doy 
eng  yuqori  qimmatga  ega:  u  qariyaning  hayot  kechirishi  uchun  zarur. 
Qariya uchun oxirgi, to‗tiqushlarni boqish uchun mo‗ljallangan qop eng 
kam  qimmatga  ega.  Agar  unga  ayirboshlash  taklif  qilinsa  (aytaylik,  bir 
qop don boltaga) u aynan shu beshinchi qopning foydaliligiga qarab ish 
tutadi. 
Shunday  qilib,  iste‘mol  qilinadigan  tovar  (don)  ning  miqdori 
ko‗payib borishi bilan  uning  oxirgi, me‘yorli  foydaliligi  pasayib boradi 
(me‘yorli  foydalilikning  pasayish  qonuni).  Mazkur  tovar  miqdorining 
ko‗payib  borishi  bilan  me‘yorli  foydalilikning  (TU)  pasayib  borishini 
quyidagi chizma ko‗rinishida aks ettirish mumkin. 


177 
 

Download 4,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   247




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish