O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti

Quduqqa tuz kislotali ishlov berish

Ohaktoshga ta’sir etishda

(1)
Dolomitga ta’sir etishda


(2)

Kaltsiy xlor va magniy xlor tuzlari suvda yaxshi eriydi, kislota eltuvchi hisoblanadi va reaktsiyaga kirishadi. Uglerod oksidi – quduqdan chiqib ketadi yoki 7,6 MPa bosimda shu suvni o’zida eriydi.

TKI berishni bu turdagi ta’siri quduq tubi atrofiga issiq kislota bilan ishlov berish amalga oshiriladi, qizdirilgan tuz kislotasi magniy yoki boshqa eritmalar bilan reaktsiyaga kirishadi, issiqlik chiqarish natijasida amalga oshiriladi.
Bunda quyidagi reaktsiya hosil bo’ladi.
kdj (3)
MgSℓ₂- magniy xlorli kislota aralashmada qoladi.
Sonli nisbatlarda reaktsiya quyidagi shaklda yoziladi.
(4)

24,3 Q 2 (1 Q 35,5) Q (2 Q 16) q (24,3 Q 235,5) Q (2 Q 16) Q 2

Shunday qilib 74 g toza NCl-kislota 24,3 g Mg bilan o’zaro ta’sirida eritmaning to’liq neytrallashishi sodir bo’ladi hamda 461,38 kj issiqlik energiyasi ajralib chiqadi.

15%li NCl eritmasi uchun 1 kg magniyni eritish uchun kerakli miqdorini topamiz.
toza NCl
1kg Mg-ni eritish uchun talab qilinadigan eritmaning hajmi.
15% NCl - eritmasi.
1-jadval
15% li NCl kislotani miqdori va eritmaning harorati.

NCℓ-miqdori, ℓ	50	60	70	80	100
Eritmaning harorati, ^0S	120	100	85	75	60
NCl qoldiq kontsentratsiyasi, %	9.6	10.5	11	11.4	12.2

Issiqlik balansi tenglamasidan
(5)
Q - ajralib chiqadigan issiqlik , kj;
V - hajmdagi aralashma;
- issiqlik sig’imi (kj/1·⁰S);
Δt - isitish harorati.
(6)
15%-li NCl - issiqlik sig’imi, =4,1868 kjJ / m^{3 0}C

Ikki xil turdagi ishlov berish mumkin.
QTZ- ga issiq kislotali ishlov berish, kislotali ishlov berishda magniyni eritishda karbonat jinslarni eritish uchun ortiqcha miqdordagi kislota beriladi, ularning kotsentratsiyasi NCl-10-20% atrofida bo’ladi.
Bunday kislotali ishlov odatdagi yoki bosimli usullarda amalga oshiriladi.
QTZ-ga issiq kimyoviy tuz kislotali ishlov berish, past haroratli qatlamlarda, quduq tubi atrofida qattiq karbonsuvchil yotqiziqlari bo’lgan (smola, parafin, asfalten) quduqlarda samaralidir. Bu turdagi ishlov berish karbonat va terrigen kollektorlarida etarli karbonatli yotqiziqlardan tashkil topganda qo’llaniladi.
Oraliqlararo yoki pag’onali TKI (tuz kislotali ishlov) berish.
Bir nechta qatlamchalarni umumiy filtr bilan alohida ochishda yoki quduq tubini umumiy ochishda hamda qatlamda katta qalinlikni ochishda, qirqimda har har xil o’tkazuvchan oraliqlarda uchraydi. Bunday oraliqlarni bir martalik TKI berish bilan ochish yaxshi o’tkazuvchan qatlamchalarni ochilishida ijobiy ta’sir qiladi.
Gidroo’tkazuvchanligi yomon bo’lgan boshqa qatlamchalar ishlanmasdan qoladi. Bunday holatlarda oraliqlararo yoki qatlamchalarga alohida TKI beriladi. Buning uchun qatlamlar paker yordamida bekitiladi. Pakerning chegara oralig’i yoki qatlamchalar oralig’iga o’rnatiladi. Mustahkamlangan yoki teshilgan quduq tubida odatdagi shlipsali paker PSH5 yoki PSH6 qo’llaniladi. Ishlanmani samaradorligi quvur orasidagi tsement toshini germetikligiga, quvur orqa fazasidan haydaladigan NCl kislotani boshqa qatlamchalarga oqib chiqmasligini oldi olganligiga bog’liq.
Quduq tubi ochiq bo’lganda belgilangan TKI–berish zonasi ham paker qurilmasi yordamida ajratiladi