O’zbekiston respublikasi оliy va o’rta maxsus тa’lim vazirligi тоshkent davlat iqtisodiyot universiteti

2-jadval.
O’zbekiston Respublikasi
Markaziy banki qayta moliyalash stavkasi

Amal qilgan davri Foizda 2018 yil 25 sentyabr - hozirgi kungacha 16 2018 yil 28 iyul - 2018 yil 24 sentyabr 14 2018 yil 7 fevral - 2018 yil 27 iyul 14 2017 yil 28 iyun - 2018 yil 6 fevral 14 2016 yil 1 yanvar - 2017 yil 27 iyun 9 2015 yil 1 yanvar - 2015 yil 31 dekabr 9 2014 yil 1 yanvar - 2014 yil 31 dekabr 10 2011 yil 1 yanvar - 2013 yil 31 dekabr 12 2006 yil 15 iyul - 2010 yil 31 dekabr 14 2006 yil 1 yanvar - 2006 yil 14 iyul 16 2004 yil 21 dekabr - 2005 yil 31 dekabr 16 2004 yil 5 iyul - 2004 yil 20 dekabr 18 2003 yil 10 sentyabr - 2004 yil 4 iyul 20 2003 yil 16 iyul - 2003 yil 9 sentyabr 24 2002 yil 1 yanvar - 2003 yil 15 iyul 30 2000 yil 1 iyul - 2001 yil 31 dekabr 24 2000 yil 1 iyun - 2000 yil 30 iyun 27,6 2000 yil 1 may - 2000 yil 31 may 28,8 2000 yil 1 aprel - 2000 yil 30 aprel 30 1998 yil 1 yanvar - 2000 yil 31 mart 36 1997 yil 1 noyabr - 1997 yil 31 dekabr 30 1997 yil 1 yanvar - 1997 yil 31 oktyabr 39,6 1996 yil 1 avgust - 1996 yil 31 dekabr 48 1996 yil 1 iyul - 1996 yil 31 iyul 60 1995 yil 1 avgust - 1996 yil 30 iyun 84 1995 yil 1 iyul - 1995 yil 31 iyul 120 1995 yil 20 mart - 1995 yil 30 iyun 300 1995 yil 1 fevral - 1995 yil 19 mart 250 1994 yil 1 oktyabr - 1995 yil 31 yanvar 225 1994 yil 2 may - 1994 yil 30 sentyabr 150

Pul-kredit siyosati asosida iqtisodiyotga pul-kredit siyosatining ta’sir etishi jarayonlarini o’rganuvchi pul nazariyasi yotadi. Ushbu nazariyaga ikki xil yondashuvchi iqtisodchilar o’rtasida ko’p yillardan beri tortishuvlar bo’lib kelmoqda. Bularga neokeynschilar nazariyasi va zamonoviy pul miqdori nazariyasi tarafdorlarini kiritamiz. Har ikki nazariya tarafdorlari ham pul taklifining nominal YaIM ga ta’sirini inkor etmaydilar, ammo bu ta’sirning ahamiyatiga har xil baho beradilar. Keynschilar fikricha, monetar siyosat yuritishda foiz stavkasi darajasiga asoslanishi, monetaristlar fikricha esa, pul taklifining darajasiga asoslanishi lozim. Keynschilar bozor iqtisodiyotini tartibga solishda davlat aralashuvi shart deb hisoblashadi, monetaristlar esa uni ortiqcha deb hisoblaydilar.
Monetaristlar pul miqdorining o’zgarishi bilan YaIM o’zgarishi o’rtasida yaqinroq aloqa mavjud; ya’ni, pul miqdorining o’zgarishi bevosita YaIM o’zgarishiga olib keladi deb hisoblashadi. Buni ular pulning miqdoriy nazariyasi tenglamasi bilan izohlaydilar.
Ayni paytda monetaristlar pulning aylanish tezligini barqaror deb hisoblaydilar, keynschilar esa, aksincha, beqaror deydilar.
Hozirda mavjud bo’lgan monetaristik siyosatning modellari bu ikki yondashuvni sintez qilgan, ya’ni, bu yondashuvlarning ijobiy jihatlarini qo’shib, o’zida aks ettiradi. Pul kredit siyosatining uzoq muddatli maqsadlariga erishish uchun monetaristik yondashuv ko’proq ishlatiladi. Shu bilan birga qisqa muddatli davrlarda esa davlat foiz stavkasiga ta’sir etish usulidan voz kechmaydi.
Markaziy Bank bir vaqtning o’zida ham pul massasini, ham foiz stavkasini o’zgartirmasdan ushlab turaolmaydi. Pulga talab o’sgan holatlarda maqsad foiz stavkasining barqarorligini ta’minlash bo’lsa Markaziy Bank pul taklifini oshirishga majbur bo’ladi. Bu tadbir yumshoq pul kredit siyosati deb yuritiladi. Pul massasining ko’payib ketishiga yo’l qo’ymaslik uchun pul taklifini cheklash siyosatini qo’llash foiz stavkasining ko’tarilishiga olib keladi va bu siyosat qattiq pul kredit siyosati deb yuritiladi.⁶
Pul kredit siyosatinig ishlab chiqarish hajmiga ta’siri birinchi paragrafda ta’kidlanganidek pul taklifi o’zgarishining foiz stavkasi darajasiga, foiz stavkasi o’zgarishining esa investitsiya xarajatlari hajmiga (bu bilan yalpi xarajatlar hajmiga ham) va yalpi xarajatlar o’zgarishining ishlab chiqarish ya’ni yalpi taklif hajmiga ta’siri ko’rinishida bosqichma - bosqich ro’y beradi. Foiz stavkasining pul taklifi o’zgarishiga tasirchanligi, yoki investitsiya xarajatlarining foiz stavkasi o’zgarishiga tasirchanligi past bo’lishi pul kredit siyosatini amalga oshirishda muammolarni keltirib chiqaradi.
Pul-kredit siyosati fiskal va savdo siyosatlari bilan chambarchas bog’liq. Agarda Markaziy bank qayd qilingan valyuta kursini saqlab turishni maqsad qilib qo’ysa mustaqil (ichki) pul siyosatini olib borish mumkin bo’lmay qoladi. Chunki almashinuv kursini ta’minlab turish uchun valyuta zahiralarini ko’paytirib yoki kamaytirib turish iqtisodiyotda pul hajmiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Pul-kredit va fiskal siyosatlarni muvofiqlashtirish bilan bog’liq qiyinchiliklar ham mavjud. Agarda hukumat iqtisodiyotni davlat xarajatlarini oshirish orqali qo’llab-quvvatlashni amalga oshirmoqchi bo’lsa, uning muvaffaqiyatli amalga oshishi ko’proq pul-kredit siyosatining xarakteriga bog’liq. Chunki, bu mo’ljallanayotgan xarajatlar qimmatli qog’ozlar (ya’ni, obligatsiyalar)ni chiqarish evaziga amalga oshsa, pulga bo’lgan talab oshadi va natijada esa foiz stavkalari ko’tariladi. Bu esa investitsiya xarajatlarining kamayishiga olib keladi. Yoki Markaziy bank hukumatning yuqoridagi siyosatini qo’llab-quvvatlash uchun pul taklifini ma’lum miqdorda ko’paytirsa, pul qadrsizlanishi mumkin.