O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi tоshkеnt dаvlаt tеxnikа univеrsitеti

4.2 Xatolik turlari

O’lchash xatoliklari ifodalanishiga qarab quyidagi turlarga bo’linadi:

Absolyut xatolik. Bu xatolik kattalik qanday birliklarda ifodalanayotgan bo’lsa, shu birlikda tavsiflanadi. Masalan, 0,2 V; 1,5 µm va h.k. Mutlaq quyidagicha aniqlanadi:
Δ = A_x-A_ch=A_x-A_o ,
bu yerda, A_x -o’lchash natijasi; A_ch -kattalikning chinakam qiymati; A_o -kattalikning haqiqiy qiymati;
Absolyut xatolikni teskari ishora bilan olingani tuzatma deb ataladi. Δ =−_{ }
Nisbiy xatolik – deganda absolyut xatolikni o’lchanadigan kattalikning haqiqiy qiymatiga nisbatini foizlarda olinganiga aytiladi va quyidagicha aniqlanadi:

A bsolyut xatolikni asbob ko’rsatishining eng maksimal qiymatiga nisbatini foizlarda olingani-keltirilgan xatolik deb ataladi.



Statik xatolik – vaqt mobaynida kattalikning o’zgarishiga bog’liq bo’lmagan xatolikdir. O’lchash vositalarining statik xatoligi shu vosita bilan o’zgarmas kattalikni o’lchashda hosil bo’ladi.
Dinamik xatoliklar – o’lchanayotgan kattalikning vaqt mobaynida o’zgarishiga bog’liq bo’lgan xatoliklar sanaladi. Dinamik xatoliklarning vujudga kelishi o’lchash vositalarining o’lchash zanjiridagi tarkibiy elementlarning inertsiyasi tufayli deb izohlanadi. Bunday o’lchash zanjiridagi o’zgarishlar oniy tarzda emas, balki muayyan vaqt davomida amalga oshirilishi asosiy sabab bo’ladi.
Kelib chiqish sababi (sharoiti)ga qarab: asosiy va qo’shimcha xatoliklarga bo’linadi.
Normal (graduirovka) sharoitda ishlatiladigan asboblarda hosil bo’ladigan xatolik asosiy xatolik deyiladi. Normal sharoit deganda temperatura 25⁰C ± 5⁰C havo namligi 65 % ± 15 %, atmosfera bosimi 750 ± 30 mm s.u., ta’minlash kuchlanishi nominalidan ± 2%ga o’zgarishi mumkin va boshqalar.
Agar asbob shu sharoitdan farqli bo’lgan tashqi sharoitda ishlatilsa, hosil bo’ladigan xatolik qo’shimcha xatolik deyiladi.
Mohiyati, tavsiflari va bartaraf etish imkoniyatlariga ko’ra xatoliklar muntazam, tasodifiy va qo’pol yoki yanglishuv xatoliklarga bo’linadi.