O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

2.1. Mukammal raqobat tushunchasi mazmuni. Mukammal 
raqobatdagi bozor modeli shartlari. 
Raqobatni,  uning  vujudga  kelishi  va  amal  qilishidagi  tabiiylik,  bu 
jarayonlarga  tashqi  kuchlarning  ta’sir  qilish  darajasidan  kelib  chiqqan 
holda  ikki  asosiy  guruhga  –  mukammal  va  nomukammal  raqobatga 
ajratish mumkin
8
. 
-Monopolistik  raqobatMukammal  raqobatni  tavsiflovchi  bir  qator 
belgilar  mavjud  bo’lib,  ulardan  asosiylari  sifatida  quyidagilarni  keltirish 
mumkin: 
- bozor  ishtirokchilari  (ham  sotuvchilar,  ham  xaridorlar)  sonining 
ahamiyatli darajada ko’p bo’lishi; 
- iqtisodiy resurslarning harakatchanligi, ulardan foydalanishda hech 
qanday cheklov yoki to’siqlarning mavjud bo’lmasligi; 
- bozorga kirish va undan chiqishning erkinligi; 
- sotuvchilarning  o’zaro  mustaqilligi,  ular  xatti-harakatining  bir-
biriga bog’liq bo’lmasligi; 
- ishlab chiqarilgan mahsulotning bir xil ko’rinishda ekanligi; 
- ishlab 
chiqarilgan 
va 
sotilgan 
mahsulot 
hajmida 
ishlab 
                                                 
8
 Economics : principles, problems, and policies / Campbell R. McConnell, Stanley L. Brue.– 17th ed. 399-416p. 

---

27 
 
chiqaruvchilar ulushining ahamiyatli jihatdan farq qilmasligi; 
- xo’jalik yuritishda qo’l keluvchi axborotlar (masalan, tovarlar narxi, 
ularning  o’zgarish  ehtimoli,  hajmi,  sifati  va  boshqalar)  to’g’risida  to’liq 
ma’lumotga ega bo’lish imkoniyati. 
Mukammal  raqobatning  yagona  ko’rinishi 
–  sof  yoki  erkin  raqobatdir.  Sof  raqobat 
gomogen  mahsulotning  savdo-sotig’i  bilan 
shug’ullanuvchi 
ko’plab 
sotuvchi 
va 
xaridorlarning  mavjudligi  bilan  tavsiflanadi. 
Yuqori  darajada  tashqil  qilingan  bozorda 
ko’plab  sotuvchilar  o’zlarining  mahsulotlarini  taklif  qiladilar.  Bunday 
sharoitda  bozorda  mahsulot  tabaqalashuvi  mavjud  bo’lmay,  ko’p  sonli 
sotuvchi  va  xaridorlar,  erkin  holda  harakat  qilib,  bozor  narxining 
shakllanishiga ta’sir kursata olmaydilar.  
Sof raqobatli bozorda alohida korxonalar mahsulot narxi ustidan sezilarsiz 
nazoratni  amalga  oshiradi.  Chunki  har  bir  korxonada  umumiy  ishlab 
chiqarish  hajmi  uncha  katta  bo’lmaydi.  Shu  sababli  alohida  korxonada 
ishlab  chiqarishning  ko’payishi  yoki  kamayishi  umumiy  taklifga,  demak 
mahsulot bahosiga sezilarli ta’sir kursatmaydi.Sof raqobat sharoitida yangi 
korxonalar  tarmoqqa  erkin  kirishi,  tarmoqda  mavjud  bo’lgan  korxonalar 
esa  uni  erkin  tashlab  chiqishi  mumkin.  Xususan  yangi  korxonalarning 
paydo  bo’lishi  va  ularning  raqobatli  bozorda  mahsulotlarini  sotishga 
huquqiy,  texnologik,  moliyaviy  va  boshqa  jiddiy  iqtisodiy  to’siqlar 
bo’lmaydi. 
Shuningdek,  iqtisodiy  adabiyotlarda  «samarali  raqobat»  tushunchasi 
ham  qo’llaniladi.  Samarali  (real)  raqobat  bozorda  sof  raqobat  yoki 
mukammal raqobat sharoiti mavjud bo’lmagan holda ham undagi sotuvchi 
va  xaridorlar  bir-biriga  bog’liq  bo’lmagan  holda  harakat  qilgan  chog’da 
vujudga keladi.  
Sof raqobat, umuman olganda, raqobatning har bir shakli ham milliy 
iqtisodiyotda  alohida-alohida,  ya’ni  sof  holda  uchramaydi.  Iqtisodiyot 
sohalarini  batafsil  o’rganish,  cheksiz  ko’p  har  xil  raqobatli  vaziyatlar 
mavjudligi sharoitida, ikkita bir xil tarmoqni topish qiyinligini kursatadi. 
 

---

28