O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti


-rasm.   Raqobatning mohiyatini belgilab beruvchi asosiy jihatlar



Download 3,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/101
Sana31.12.2021
Hajmi3,2 Mb.
#206674
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   101
Bog'liq
1829-Текст статьи-4007-1-10-20200627

1.1-rasm.   Raqobatning mohiyatini belgilab beruvchi asosiy jihatlar
4
 
 
1.2. 
 Raqobat nazariyalari 
 Raqobat  kurashi  va  uni  harakatlantiruvchi  kuchlar,  monopoliyaga 
qarshi  boshqaruv  mexanizmlari  haqida  dastlabki  to’laqonli  nazariy 
qoidalar  faqat  XVIII  asrning  o’rtalariga  kelib  paydo  bo’lgan.  Bunda 
klassik  siyosiy  iqtisod  vaqillari  sanalgan  A.Smit  va  D.Rikardoning 
xizmatlari  kattadir.  Keyingi  davrlarda  F.Perru,  A.Marshall,  Dj.Keyns, 
V.Leontev,  Y.Shumpeter,  P.Sraffa,  M.Porter,  F.Kotler  va  boshqalarning 
mehnatlari  tufayli  raqobat  nazariyasi  yanada  rivoj  topdi.  Raqobat 
mohiyatiga  to’xtalar  ekanmiz,  uni  asosan  uch  xil  yondashuvga  bo’lish 
mumkin.  Jumladan,  xulq-atvor  yondashuvi,  strukturali  yondashuv  va 
funktsional yondashuv.  
 Raqobatning  xulq-atvor  yondashuviga  A.Smitning  qarashlarini 
kiritish  mumkin.  U  raqobatni  bozor  sub’ektlari  o’rtasida  tovarlar  xarid 
qilish va sotish borasida qulayroq sharoitlar uchun olib boriladigan, to’g’ri, 
halol,  til  biriktirishlarsiz  kurash,  musobaqa  bilan  bog’lagan.  U  raqobat 
kurashining  asosiy  usuli  deb  narx  o’zgarishlarini  bilgan.  Bunda  u  jamoa 
irodasi  (ixtiyori)  bilan  boshqarilmaydigan,  umumiy  mo’ljallarga  ega 
bo’lmagan bozorda qat’iy xulq-atvor qoidalariga amal qilishini qayd etgan. 
                                                 
4
 
Alimov R.O., Rasulev A.F., Qodirov A.M. “O’zbekiston iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirish muammolari: nazariya va 
amaliyot”. Monografiya. T.:CONSAUDITINFORM - NASHR, 2006. – 438 b.
 
Иқтисодий субъектларнинг 
ўз манфаатларини амалга 
ошириш мақсадидаги ўзаро 
таъсир, ўзаро алоқа ва 
кураши
 
иқтисодий жараёни 
Иқтисодий тараққиётнинг 
ҳаракатлантирувчи кучи 
 
Товар ишлаб чиқаришнинг 
хусусияти, унинг 
ривожланиши усули 
Жамият ишлаб чиқарувчи 
кучлари ривожланишининг 
рағбати  
Ижтимоий ишлаб чиқаришни 
мувофиқлаштиришнинг 
мураккаб механизми 
РАҚОБАТ 
Ишлаб чиқариш 
муносабатларининг 
шакли  


14 
 
Demak,  raqobat–bozor  qatnashchilari  faoliyatini  muvofiqlashtiruvchi 
aynan o’sha «ko’rinmas qo’l»dir.  
F.Perru 
raqobatni 
doimiy 
tahdidli 
harakat  sifatida  tushuntiradi.  Inson  o’z 
manfaatini  ko’zlab  qimmatroq  sotib,  arzon 
xarid  qilishga  intiladi.  Shuning  uchun 
raqobat bilan doimiy to’qashishga to’g’ri keladi. 
Strukturali  yondashuvda  asosiy  e’tibor  raqobatchilarning  o’zaro 
kurashidan  bozor  strukturasi,  unda  hukmronlik  qiluvchi  shart-sharoitlar 
tahliliga  ko’chib  o’tadi.  Masalan,  K.R.  Makkonnell  va  S.L.  Bryuning 
asarlarida  aytib  o’tilishicha,  raqobat  bozorda  ko’p  sonli  mustaqil  xaridor 
va  sotuvchilar  mavjudligi,  xaridor  va  sotuvchilar  uchun  bozorga  erkin 
kirish va undan chiqish imkoniyatidir.  
  Raqobat  mohiyatini  aniqlashga  uchinchi  yondashuvni  funktsional 
yondashuv  sifatida  tavsiflash  mumkin.  U  raqobatning  iqtisodiyotda 
o’ynaydigan  rolini  ko’rib  chiqadi.  Xususan,  Y.Shumpeter  iqtisodiy 
rivojlanish  nazariyasi  doirasida  raqobatni  esqilikning  yangilik  bilan 
raqiblik  kurashi  sifatida  ta’riflagan.  Yangiliklar  kiritish  bozor  tomonidan 
shubha bilan qabul qilinadi, biroq agar novator ularni amalga oshirishning 
uddasidan  chiqsa,  raqobat  mexanizmi  eskirgan  texnologiyalardan 
foydalanuvchi korxonalarni bozordan siqib chiqaradi.  
 Bugungi  kunda  raqobat  tushunchasining  ko’plab  ta’riflari  mavjud. 
Jumladan, 
Sh.Shodmonov, 
U.G’afurovlar 
tomonidan 
tayyorlangan 
«Iqtisodiyot  nazariyasi»  darsligida  raqobatga  berilgan  ta’rifda  asosan  ikki 
jihat:  1)  uning  iqtisodiy  manfaatlar  to’qnashuvidan  iborat  ekanligi;  2) 
yuqori  foyda  va  naflikka  ega  bo’lish  uchun  kurash  ilgari  suriladi,  ya’ni: 

Download 3,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   101




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish