O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkеnt moliya instituti “iqtisodiyot,boshqaruv, soliqlar va sug‘urta” kafеdrasi

1. Iqtisodiyotning tsiklik rivojlanishining nazariy asoslari
Iqtisodiy siklning bosqichlari. Iqtisodiy tsiklning birinchi bosqichi tanazzul yoki inqiroz hisoblanadi. Ishbilarmonlik faolligining keskin pasayishi. Narxlarning tushishi, to'planishi, investitsiyalarning qisqarishi. Ishsizlik ortib bormoqda, moliyaviy majburiyatlar buzilmoqda. Inqiroz ko'pincha depressiya yoki turg'unlik bilan kechadi. U iqtisodiy hayotni yangi sharoit va ehtiyojlarga moslashtirish bosqichini, yangi muvozanatni o'rnatish bosqichini ifodalaydi. Ushbu bosqichda pasayish to'xtadi, ammo o'sish tendentsiyasi hali belgilanmagan. Ishlab chiqarish ssuda asosida amalga oshiriladi, ammo tovar zaxiralarini sotish rejalashtirilgan. Faza foiz stavkasining berilgan sikl ichida eng past darajaga tushishi bilan tavsiflanadi. Keyingi tiklanish bosqichi, biznesni tiklash bosqichi. Investitsiyalar tiklanadi, ishlab chiqarish narxlari, bandlik va foiz stavkalari ko'tariladi. Yangi korxonalar tashkil etilmoqda. Shartli ravishda tiklanish makroiqtisodiy ko'rsatkichlar bo'yicha inqirozgacha bo'lgan darajaga erishish bilan yakunlanadi. Keyin ko'tarilish boshlanadi. Bum bosqichida iqtisodiy rivojlanish tezlashadi. Bu innovatsiyalar, yangi mahsulotlar va yangi korxonalarning massasi paydo bo'lishidan boshlanadi. Bu bosqichda kapital qo’yilmalar, aksiyalar va boshqa qimmatli qog’ozlar, foiz stavkalari, narxlar va ish haqining tez o’sishi kuzatiladi. Vaqt o'tishi bilan bank balanslarining keskinligi yana kuchayadi va tovar zaxiralari ko'payadi. Iqtisodiyotni progressiv rivojlanishida yangi bosqichga olib chiqadigan yuksalish yangi tanazzul bilan yakunlanadi.
Zamonaviy sharoitda iqtisodiy tsiklning mazmuni va umumiy manzarasi sezilarli darajada o'zgartirildi. Bu, birinchidan, iqtisodiy faoliyat tebranishlari amplitudasining pasayishida namoyon bo'ladi. Pastki bosqichlar qisqaroq, yuqori bosqichlar uzunroq. Bundan tashqari, tushkunlikdan qochish mumkin, buning natijasida tanazzuldan keyin jonlanish mavjud. Ikkinchidan, ishlab chiqarish hajmi va bandlik darajasidagi tebranishlar doirasini qisqartirishda. Uchinchidan, bozorlarning monopolistik tuzilishining iqtisodiy aylanishiga, fan-texnika taraqqiyotiga, ishlab chiqarishning globallashuviga, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishga ta'sirini kuchaytirishda.