O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «Kasbiy ta’lim» kafedrasi

Oliy ta’limda o’qitish, nazorat, o’rganish 
Talabalarda o’qishga bo’lgan qiziqishni o’yg’otish va shakllantirish ta’lim 
olishga bo’lgan motivatsiyani kuchaytirishi ehtimoldan holi emas (3 mavzuga 
qarang).Ma’ruzalarning boshlang’ich qismi neg muhim masala hisoblanib, 
talabalarni ishontiruvchi va ushbu ma’ruzani eshitishlari kerakligini ifodalaydi.
 
Ma’ruzaning boshidayoq siz: 
o’zingizdagi ishtiyoq va qiziqishni ko’rsata bilishingiz lozim; 
tashkiliy masalalarga e’tibor qaratib, ma’ruza xonasini nazorat qilishingiz 
kerak; 
taqdimot jihozlaridan foydalanishni yaxshi bilishingiz darkor. 
Birinchi daqiqadanoq ma’ruzachi: 
ma’ruza yakunida erishiladigan natijalarni va talabalar nimalarni 
o’rganishlarini aytib bera olishi kerak. Bu ma’lumot biroz qisqa ko’rinishda bo’lishi 
mumkin. 
mavzuga oid muammoni tasvirlab berib, ushbu muamo yechimini topish 
bo’yicha mulohazalarni ifodalay olishi lozim; 
mavzuga bo’lgan qiziqishni sababini tushuntirib, jo’shqinlik va ishiyoqni 
baxam ko’rishi kerak.Ayrim hollarda ushbu jihat talabalarni qiziqishlarini kelgusi 
tadqiqot yo’nalishlariga aylantirishi mumkin; 
ma’ruzani joriy yangiliklar yoki faoliyat bilan bog’lashi darkor. Bu borada 
ma’ruzachi talabalarga mavzuga oid ma’lumot yoki misollar topib, olib kelishi 
bo’yicha topshiriqlar berishi mumkin. 
Talabalarni ma’ruza davomida qiziqishlarini rag’batlantirish bo’yicha: 
maqsadni izohlovchi joriy va tegishli misollarni keltirish mumkin; 
tegishli holatlarda talabalarning tajribalarini misol tarzda keltirib o’tish 
mumkin; 
talabalarni qo’llab quvvatlovchi ritorik savollardan foydalanib turish kerak; 

---

125 
ma’ruzani o’zlashtirish davomida talabalarning ehtiyojlarini o’zgartiring. 
Yozib borish, tinglash hamda faol ishtirok etish farqlarini keltirib o’ting (bu masala 
yuzasidan quyida to’xtalib o’tiladi); 
ma’ruza mavzusi bilan bog’liq bo’lgan ko’rgazmali materiallar yoki badiiy 
buyumlarni taqdim eting; 
taqdim etilgan materiallarning joriy vaqtda muhim ahamiyat kasb 
detayotganligi bilan bog’liq bo’lgan web sahifalarni namoyish qiling. 
Ma’ruzachining qiziqishi va ishtiyoqi ma’ruza boshida yoki davomida muhim 
ahamiyatga ega bo’lib, bu omil ma’ruzaning samaraliligiga aloqadorligini past 
baholash mumkin emas. Shu jumladan, qayd etib o’tish joizki, ma’ruzani sifatini olib 
boruvchi ta’minlab beradi. Hodgsonning (1984) izlanishlariga ko’ra, mavzuga 
bo’lgan talabalarning qiziqishi ma’ruzachining ishtiyoqi hamda ma’ruzaning xayotiy 
misollarga boyligi bilan belgilab berilgan. Brownning (1987) izlanish naitjalariga 
ko’ra esa, talabalar ma’ruzadagi muammo va topilmalarni lirik chekinishlar va 
xayotiy hikoyalar bilan boyitib amalga oshirgan o’qituvchilarga kattaroq baho 
berganlar. Shuningdek, mavzu va talabalarga tegishli misollar keltirib o’tilgan 
ma’ruzalarga ham yuqori baho berilganligini qayd etib o’tishimiz lozim. Ushbu 
izlanishlar yangi bo’lmasada bugungi kunda ham o’z dolzarbligini saqlab qolgan. 
Evans (2007) tomonidan 4ta universitet bo’yicha tarix talabalari ishtirokida olib 
borilgan tadqiqot natijalari shuni ko’rsatmoqdaki, talabalar ma’ruzachilarning 
yuqori ishtiyoq bilan olib borgan darslariga juda baland baho berganlar. 
Shuningdek, muxandislik yo’nalshi talabalari ishtirokida (Davies et al, 2006) olib 
borilgan izlanishlarda ham ma’ruzachilarni ishtiyoq bilan ta’lim berishlariga katta 
baho berilgan.Dalillar shuni ko’rsatadiki, qiziqish va ishtiyoq bilan dars olib borgan 
ma’ruzachilar talabalarni ta’lim olish borasida
7
.