O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to‘qimachilik va engil sanoat instituti

Ipning eshilishi va eshilishdagi qisqarishinn aniqlash usullari. Ipning eshilishi va eshilgandagi qisqarishi asosan bevosita teskari yo‘nalishga eshish, ikki marta eshish va tenglashtirilgan eshish usullari bilan aniqlanadi.
Iplarning qisqarishi U-ipning boshlang‘ich uzunligi bilan eshilgandan keyingi uzunligi orasidagi farq bo‘lib, u quyidagi formula yordamida hisoblanadi.
(91)
bu erda: L₁-ipning dastlabki uzunligi, m; L₂-eshilgan ipning uzunligi, m.
Bevosita teskari eshish uslubi yordamida eshilishlar sonini aniqlash. Teskari eshish usuli paxtaning yakka ipidan va 84 teksdan kichik kimyoviy tolalardan yigirilgan iplardan tashqari hamma tolalardan yigirilgan va qo‘shilgan iplar uchun ishlatiladi. Bu usulda tolalar va iplar parallel holatga kelguncha teskariga eshiladi. Eshilish quyidagi formula bilan aniqlanadi.
(92)
bu erda: L- qisqichlar orasidagi masofa, mm; n - qisqichning aylanish soni.
Qisqichlar oralig‘i ip tuzilishiga bog‘liq bo‘lib, u quyidagicha tanlanadi: 50 mm - 84 teksdan yuqori bo‘lgan iplar uchun; 100 mm - apparat tizimida yigirilgan jun iplar uchun; 250 mm -1 m dagi eshilishlar soni 400 tadan ko‘p pishitilgan iplar uchun; 500 mm - 1 m ga eshilishlar soni 400 ta va undan kam bo‘lgan iplar uchun.
Ikki marta eshish usuli - paxta ipi va chiziqli zichligi 84 teks va undan kam bo‘lgan kimyoviy tolalardan yigirilgan iplar uchun qo‘llaniladi. Buning uchun eshish o‘lchagichidagi o‘ng qisqich eshilgan iplarni teskarisiga eshib, yana ip oldingi boshlang‘ich holatiga kelgunicha buraladi, shunda uzayish ko‘rsatkichi 2 mm dan ko‘p chapga og‘masligi kerak. Eshilish quyidagi formula yordamida hisoblanadi.
(93)
bu erda: L-qisqichlar orasidagi uzunlik, 250 mm; n-ipning ikki marta eshilish soni.
Ko‘p bosqichli pishitilgan iplarning eshilishi quyidagicha amalga oshiriladi: avval bevosita teskari yo‘nalishda eshish usulida natijaviy eshilish miqdori aniqlanadi, so‘ngra pishitilgan ipni kesmasi qirqib olinadi va tashkil etuvchi iplar eshilishi yuqoridagi usullardan birini qo‘llab aniqlanadi.
Pnevmomexanik usulda yigirilgan va rotorli iplarning pishitilishi muvozanatlashtirilgan eshish usulda aniqroq natijalarga erishilmoqda. Bu usulga ko‘ra buramo‘lchagich qisqichlari oralig‘idagi ip namunasini ketma-ket uch marotaba "teskari eshish-eshish" uslubda eshish yo‘nalishlarini o‘zgartirib takrorlanib aniqlanadi. Pnevmomexanik ipning buramlar soni quyidagi formula orqali aniqlanadi:
(94)
bu erda: n₁, n₂,n₃-har bir "teskari eshish-eshish" tajribasidan olingan buramo‘lchagich ko‘rsatkichlari; L-qisqichlar orasidagi masofa, mm.
Bu usulni takomillashtirish ishlari davom etmoqda.
Eshilishdagi iplarning qisqarishi qisqichlari siljiydigan buram o‘lchagichlarda aniqlanadi. Teskari eshilgan holatda iplarning uzayishi qayd qilinib yuqoridagi formulalar orqali eshilishdagi ipning qisqarish koeffitsienti aniqlanadi.
KU-500 buramo‘lchagich deyarli barcha korxonalar, ITI, laboratoriyalar, o‘quv muassasalarida mavjud.
Ikki marta eshish uslubi bo‘yicha eshilishlar sonini aniqlash. Ikki marta eshish uslubi tanho paxta iplari va 84 teks va undan kam bo‘lgan kimyoviy tolalardan olingan yigirilgan iplarning eshilish sonini aniqlaydi. Uning uchun yigirilgan ip boshlanishida chuvatiladi, keyin yana o‘zining oldingi holatigacha eshiladi. Tajriba ishlarini olib borishda qisqichlar orasidagi masofa 250 mm bo‘lib, unga yigirilgan ipning chiziqiy zichligiga asosan dastlabki yuk qo‘yiladi. Asbob shkalasi nolga keltiriladi. O‘ng qo‘l yordamida yigirilgan ipni ip o‘tkazgich orqali o‘ng qisqichga mahkamlanadi, ipning ikkinchi uchi asbobning chap qisqichiga mao‘kamlanadi. Dastlabki yukni qo‘yish vaqtida shkala bo‘linmasi nolda turishi lozim. Undan keyin ip tortilib o‘ng qisqichga mahkamlanadi va asbob harakatga keltiriladi.
Yigirilgan ipni teskarisiga eshsak, ko‘rsatkich noldan chap tarafga qarab 2 mm ga og‘adi va yigirilgan ipning uzunligi ortadi. Agar yigirilgan ipni eshadigan bo‘lsak, uzunlik kamayadi. Eshish ko‘rsatkichi nolga kelgunicha davom ettiriladi.