O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to‘qimachilik va engil sanoat instituti

To‘qimachilik tola va iplarining bikrlik deformatsiyasi va ahamiyati
Iplarning egilishidagi bikrligi deb ularning egilganda o‘z shaklini o‘zgartirishiga qarshilik ko‘rsatish xususiyatiga aytiladi. Iplarning bikrligi ularni hosil qiluvchi tolalar tarkibi, iplarning tuzilishiga va xususiyatlariga, pardozlash turiga bog‘liq.
Iplarning bikrligi qaysi maqsadlarda ishlab chiqarilayotgan gazlamalarga nisbatan turlicha bo‘ladi. Bikrligi yuqori bo‘lgan gazlamalarda iplarning bikrligi yuqori bo‘ladi. Pishitilgan krep iplarining ham bikrligi oddiy iplarnikiga nisbatan yuqoridir.
Undan tashqari, kanop, zig‘ir, jut tolalaridan olingan iplarning bikrlik ko‘rsatkichi yuqori bo‘ladi. Ko‘pincha bikrlik ko‘rsatkichlari yuqori bo‘lgan iplardan ayniqsa, texnikada ko‘proq ishlatiladigan buyumlar ishlab chiqariladi.
Iplarning mustahkamligini va ko‘p davrli deformatsiyalarga chidamligini oshirish uchun ular eshiladi va bir qancha eshilgan iplar qo‘shilib pishitiladi. Iplarni eshish koeffitsienti oshishi bilan ularning bikrligi oshadi. Iplarning bikrligi mayin mahsulot ishlab chiqarishda salbiy ta’sir qiladi. Iplarning bikrligi I.S.Pavlov tomondan ixtiro etilgan KM-20-2M rusumli burash mayatnigi bilan aniqlanadi (14-rasm).

14-rasm. KM-20-2M asbobining sxemasi.
Sinash uchun olingan ip 5 halqa holatida qo‘shilib diska 3 ning ilmog‘i 4 ga kiritiladi. Qo‘shilgan iplarning uchlari shpilka 7 orqali o‘tib yuk 9 massasi ta’sirida taranglanadi va qisqich 6 bilan mahkamlanadi. Ip mahkamlangandan keyin ipning eshilgan yo‘nalishi bo‘yicha disk 3 yigirma marta buraladi. Bu esa asbob tanasiga o‘rnatilgan burash dastagini bir marta to‘liq aylanishiga to‘g‘ri keladi. Ip buralgandan keyin tugmacha 2 ni bosib disk 3 ni asbob tanasiga o‘rnatilgan taglikdan bo‘shatiladi. Bo‘shatilgan disk ipning qo‘shimcha eshilganligining ta’sirida teskariga aylanadi. SHu vaqtda sekundomer bilan diskning aylanishining yo‘nalishi o‘zgarishiga qadar bo‘lgan vaqtni o‘lchanadi.
Ipning bikrligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
yoki
bu erda: -koeffitsient. KM-20 asbobi uchun ga teng.
Ko‘p vaqtlarda bikrlik shartlari birliklarda aniqlanadi. Unda 100 s davomida tebranishlarni davrini bikrlik birligi deb qabul qilinadi.
unda,

Quyidagi 13-jadvalda ayrim iplarning bikrligi berilgan (P.A.Rogov ma’lumoti bo‘yicha).
13-jadval

t/r	Iplar turi	CHiziqiy zichligi, teks	Bikrligi
				SHartli birlikda
1.	Paxta ipi	25	2,27	3,15
2.	Zig‘ir ipi	72	12,4	17,22
3.	Jun ipi	42	6,42	8,25
4.	Xom ipak ipi	2,5	0,03	0,75
5.	Viskoza ipi	9	0,07	0,99

Iplarning bikrligi ularning namligiga bog‘liq. Namligi oshishi bilan ularning bikrligi kamayadi.