O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti samariddin elmirzayev

Agentlik nazariyasi yuzaga kelishiga sabab 
Atsiyadorlar sonining va faoliyat ko‘lamining kengayishi avvalo 
birgalikda boshqaruvda murakkablikni yuzaga keltirdi. Boshqa 
tomondan aksiyadorlik jamiyatlari faoliyat doirasining kengayishi 
o‘ziga xos murakkabliklarni yuzaga keltirdi va professional 
boshqaruvchilarni jalb qilishni shart qilib qo‘ydi. Natijada 
korporativ boshqaruvda agentlik nazariyasi shakllandi. Bu nazariya 
agentlarni, ya’ni professional boshqaruvchilarni faoliyatga jalb 
qilishni nazarda tutadi. 
Professional boshqaruvchilarning yirik aksiyadorlar tomoni-
dan saylanishi (yoki tayinlanishi) natijasida professional bosh-
qaruvchilar 
bilan 
manfaatlar 
to‘qnashuvi 
hamda 
mayda 
aksiyadorlar bilan muammo yuzaga keltirdi (1.2-rasm): 
Aksiyadorlik jamiyatlarida professional boshqaruvchilar bilan 
manfaatlar to‘qnashuvining oldini olish hamda mayda aksiyadorlar 
Aksiyadorlar sonining va 
faoliyat ko‘lamining kengayishi 
Professional 
boshqaruvga talabning 
yuzaga kelishi
Birgalikdagi 
boshqaruvning 
murakkkablik kasb etishi

---

13 
bilan muammoni bartaraf etish maqsadida shartnomalar nazariyasi 
yuzaga keldi. 
1.2-rasm. 
Korporativ boshqaruvga agentlarni jalb qilish 
natijasida yuzaga keladigan muammolar
Shartnomalar nazariyasiga ko‘ra kapital egalari hisoblangan 
aksiyadorlar hamda boshqaruvchi sifatida jalb qilingan menejerlar 
o‘rtasida shartnoma tuzilishi shart va shartnomada tomonlarning 
barcha huquqlari va o‘zaro munosabatlari shartlari aniq 
ko‘rsatilishi lozim. Ayniqsa mukofotlar tizimining shartnomada aniq 
aks etishi manfaatlar to‘qnashuvining oldini olishga xizmat qiladi. 
Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatining kengayishi bevosita 
manfaatdor tomonlar sonining ham ortishiga xizmat qiladi. 
Dastlabki holatlarda faqat aksiyadorlar manfaatdor tomon sifatida 
qaralgan bo‘lsa, keyinchalik davlat, kreditorlar, ishchi-xodimlar, 
mol yetkazib beruvchilar, xaridorlar va boshqalar ham manfatdor 
tomonlar sifatida qarala boshlandi. Bu o‘z navbatida qarorlar qabul 
qilishda ular manfaatlarini ham hisobga olishni shart qilib qo‘ydi. 
Natijada esa manfaatdor tomonlar nazariyasi shakllandi.