|
2.2. Qurilish qorishmalarni tayyorlash uchun materiallar. Qurilish
qorishmalari va qurilish qorishmalari uchun qo‘shimchalar
Insonlar qadimda dastlab gildan foydalanishgan, biroq gil qurigan vaqtda
kichrayadi, bu esa ravshanki, yoriqlar hosil bo‘lishiga olib keladi. Bundan qutilish
maqsadida qumtuproqdan foydalana boshladilar, mustahkamligini oshirish uchun
esa turli hil tolasimon moddalar qo‘shdilar, eramizdan taxminan 3-4 ming yil
avval kuydirish yo‘li bilan olinadigan bog‘lovchi moddalar paydo bo‘ldi. Ulardan
eng birinchisi gips edi. Gips uncha yuqori bo‘lmagan haroratda, ya'ni 140-190
0
S
da gips tarkibli jinsni kuydirib olinadi, so‘ngra ohakdan ham foydalanila
boshlandi. Gips va ohakning bunchalik erta ishlatilishiga tabiatda gipstosh va
ohaktoshning ko‘p tarqalganligi va ularni qayta ishlash osonligi sabab bo‘ldi.
Gips va ohak toshlari kuydirilganda o‘zgarish hosil bo‘lishi ulardan
bog‘lovchi moddalar ishlab chiqarishda foydalanish mumkin, degan fikrni yuzaga
keltirdi. Rivojlanayotgan shahar xo‘jaligiga va yo‘l qurilishiga suvga chidamli,
mustahkamligi yuqori bo‘lgan bog‘lovchi moddalar kerak edi. Shuning uchun
barcha mamlakatlarda ohakdan keng foydalanildi, ilmiy ishlar esa tarkibi ohakli
xomashyoning sifatini yaxshilash va bu xomashyo asosida kurilish moddalari
olish texnologiyasini taqomillashtirishga qaratilgan.
Rossiyada, qadimgi rus shaharlari Kiev, Novgorod, Pskov, Rostov va
Moskva shahar devorlarini, ibodatxona va minoralarini qurishda ohakli
xomashyodan foydalanilgan. Angliyada Disan Smiton tarkibida gil
qo‘shimchalari bor kuydirilgan ohak mahsulotini tadbiq etdi. 1824-1825 yillarda
rus olimi E.Cheliyev va ingliz olimi Djozef Aspidin bir-biridan bexabar gil va
76
ohaktoshni kuydirib gidravlik bog‘lovchi modda ishlab chiqarishgan, lekin
shisha, farfor, alebaster, sement ishlab chiqarishni rivojlantirish haqidagi
ma'lumotlarni ko‘rib chiqib, sement ishlab chiqarishni ko‘paytirishga alohida
ahamiyat berishgan.
Bir qator olimlar birinchi bo‘lib portlandsement ishlab chiqarishni ruscha
usulini taklif etdilar. 1885 yil Rossiyada sement ishlab chiqarish bo‘yicha birinchi
yig‘ilish taklif etildi. 1903 yilda birinchi mustaqil jurnal «Sement» ning dastlabki
soni nashr etildi. Keyingi yillar davomida rus olimlari N.M.Belyyaev,
I.P.Aleksandrin va B.G.Skramtayev beton tayyorlashning ham nazariy, ham
amaliy qismiga juda ko‘p yangiliklar kiritdilar. Texnologik jarayonlarni
boshqarishni avtomatlashtirish sohasida muhim ishlar boshlanib ketdi.
Sementning turli hil yangi turlari paydo bo‘ldi. Mineral bog‘lovchi moddalar
xaqidagi fanni rivojlantirishni tashkil va tadbiq etishda atoqli olimlardan
Voljenskiy, Yu.M. Bunin, V.V.Timashev, M.M.Sichev,
V.D. Gluxovskiy hamda
boshqalar faol ishtirok etdilar. Bog‘lovchi moddalar o‘zining tarkibiga ko‘ra
ikkita katta guruhga bo‘linadi: anorganik (ohak, sement, gips, suyuq shisha va
boshqalar); organik (bitum, yelim, polimer). Ularni qizdirib, suyuqlantirib yoki
organik suyuqliklarda eritib ishchi holatga keltiriladi.
Mineral yoki anorganik bog‘lovchi moddalar tabiiy moddani kuydirish
yo‘li bilan olinadi. Kuydirish yo‘li bilan olinadigan bog‘lovchi moddalar toshlarni
yoki binoning tarkibiy qismlarini bir-biriga yopishtirish qobiliyatiga ega.
Bog‘lovchi moddalardan, qurilish konstruksiya va buyumlar tannarxini
pasaytiradigan bino va qurilishning og‘irligini kamaytiradigan va ularni
issiqbardoshligini oshiradigan mahsulotlar ishlab chiqarish ko‘zda tutiladi.
Shuning uchun hozirgi vaqtda tog‘-kon sanoatining ikkilamchi resurslaridan
foydalangan holda bog‘lovchi moddalar ishlab chiqarish texnologiyasi ishlab
chiqilmoqda. Sement, ohak, va boshqa bog‘lovchi moddalarni ishlab chiqaruvchi
korxonalar yonilg‘i-energetika resurslarini iqtisod qilish uchun elektrni
tejaydigan texnologiyaga o‘tmoqdalar. Bunga quruq usulda portlandsement ishlab
chiqarishni misol qilib keltirish mumkin.
77
Bu usulda boshqa usulga nisbatan energiya sarfi 1,5-2 marta iqtisod
qilinadi. Sement, va boshqa bog‘lovchi moddalar ishlab chiqarish usulidan
ko‘pgina davlatlar ham foydalanadi. Olimlar sement kimyosi va texnologiyasi
sohasida bir qancha muhim kashfiyotlar yaratdilar. Xomashyoni quyi haroratda
kuydirish va bu jarayonda kam energiya sarflash, ana shular jumlasidandir.
Respublikamizda 2020 yilga kelib 9 ta yirik sement zavodlari o‘z
faoliyatini olib bormoqda va yiligi 11 million tonnadan ziyod sement ishlab
chiqarilmoqda. Ishlab chiqarilgan sement davlatimiz va halqimiz ehtiyoji uchun
ishlatilmoqda hamda qo‘shni respublikalarga eksport qilinmoqda. Shunga
qaramasdan ushbu sohada hali yechimini topishi kerak bo‘lgan muammo va
masalalar mavjud. Respublikamiz olimlari tomonidan bog‘lovchi moddalarning
istiqbolli turlari va ularni xossalarini yaxshilash bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlari
olib borilmoqda.
Qurilish qorishmalari va qurilish qorishmalari uchun qo‘shimchalar
Qorishmalar va quruq qurilish qorishmalar ishlab chiqarishda bog‘lovchi
moddalar, to‘ldiruvchilardan tashqari qo‘shimcha moddalar ham keng
qo‘llaniladi, ular qo‘shimchalar deyiladi. Ishlab – chiqarish bosqichlarida
qo‘shimchalar sarflanuvchi energiya miqdorini kamaytiradi, qimmatbaho
komponentlar sarfini, material xajmini kamaytiradi, material xususiyatini
yaxshilaydi, struktura hosil bo‘lishi va qotish jarayonlarini tezlatadi yoki
sekinlashtiradi. Materiallar ekspluatatsiyasi davrida avvalo qo‘shilgan
qo‘shimchalar material struktrasini mustahkamlaydi, uning hayt davrini oshiradi.
Superplastifikator “Poliplast R”
Mahsulot tasnifi.
Superplastifikator “Poliplast R” ni tarkibi metalril kislotasini hosilalari va
naftalin kislotasini asosidagi aralashmadan iborat.
Qo‘llanish sohasi.
- toshli maydasonli buyumlardan binolarni konstruksiyalarini ko‘tarishda
yirik blokli va yirik panelli binolar va inshootlarni qurishda qo‘llaniladigan
qurilish qorishmalarini ishlab chiqarishda;
78
- suvoq qorishmalarini ishlab chiqarishda;
- pardozlash plitkalarini mahkamlash uchun truba o‘tkazuvchilar bo‘yicha
o‘tadigan maxsus qorishmalar uchun.
Qo‘llanish samaradorligi:
- qorishmani harakatchanligini P1 dan P4 gachan ko‘paytiradi
(mustahkamligining qotishini pasaytirmasdan);
- suv bilan biriktirilganda suv talabchanligini 20-25% pasaytiradi (teng
harakatchan qorishmalarda);
- qurilish qorishmasini suv ajralishini va qatlamsizlanishini pasaytiradi
shu bilan birgalikda vaqt davomida harakatchanligini saqlanishini ta'minlaydi.
Qurilish qorishmalarni yakuniy mustahkamlik xarakteristikalarni 15- 20%
ga oshiradi (teng harakatchan qorishmalar). Surtish yuzasiga qurilish
qorishmasini yopishqoqlik qobilyatini oshiradi. Qorishmada havoni miqdorini
oshiradi. Qotgan qorishmani yuzasida tuzlarni hosil bo‘lishiga yordam bermaydi.
Qo‘shimchani tavsiya etiladigan miqdori quruq mahsulotga hisoblanganda
bog‘lovchi massasidan 0,3-0,6 ni tashkil qiladi (2.4-jadval).
Do'stlaringiz bilan baham: |
