Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Mavzu bo‘yicha savol va topshiriqlar: 
1.
 
Dastur va darslik orasidagi farqniaytibbering. 
2.
 
Zamonaviy xitoy tili darsliklaringiz ingliz tili darsliklaringizdan nimasi 
bilan farq qiladi? 
3.
 
Sizningfikringizchazamonaviyxitoytilidarsliklariqandaytalablargajavobbe
rishikerak? 
4.
 
Xitoy tili darslari uchun xusnixat daftarlari qanchali muhim hisoblanadi? 
 
4.2-§. O‘qitishning yordamchi vositalari 
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: 
O‘qitishning yordamchi vositalari, 
jumladan zamonaviy ta’lim tizimida keng qo‘llaniladigan texnik o‘qitish 
vositalari haqida ma’lumot berish.
 
Tayanch so‘z va iboralar: 
fonogramma, 
videogramma,
videofonogramma, slayd, ovozsiz va ovozli kinofilm, videoyozuv, ko‘rgazmali 
qurollar, tarqatma material, diafilm, rasmlar, kartochkalar.
 
Oldingimavzuda 
biz 
o‘qitishningasosiyvositalariborasidagaplashdik. 
Demak,dasturvadarslikdarsmashg‘ulotiuchunengasosiyvositabo‘libxizmatqilsa, 
darsjarayoniniyanadamazmunlivaqiziqarlitashkillashtirishuchunesayordamchivo
sitalarxizmatqiladi. 
Biz 
elektrondarslikhaqidato‘xtalmadik. 
Xo‘sh,budarslikasosiyvositamiyokiyordamchimi? Albatta, yordamchivosita. 
Nega? 
Agar 
darsmashg‘ulotipaytidasinfxonasidatexnikaniishlatishningilojibo‘lmasa, 
masalan, elektrenergiyasiyo‘qbo‘libqoldideylik, yokikompyuterlarbuzilibqoldi. 
Shundaypaytda 
biz 
qanchalikzo‘ryaratilganelektrondarslikbo‘lmasin,mingafsuski,undanfoydalanaol
maymiz. Demak,o‘quvchiningdoimiyhamrohibuuningyonidagikitob-darsligidir. 
Zamonaviyta’limni 
texnik 
o‘qitish 
vositalarisiztasavvurqilishqiyin. 
Hozirdaharbirtalabakompyutertexnologiyalaridanfoydalanaoladi. 
Internet 
tarmog‘idanmavzubo‘yichama’lumotlarqidiribtopishvaularnitog‘riqo‘llashko‘n
ikmalari ham aksariyattalabalardayaxshishakllangan. Zamonaviy ta’lim tizimida 

---

74 
texnik o‘qitish vositalari keng qo‘llaniladi.Texnik o‘quv vositalar – bu ta’lim 
ma’lumotlarini ekranli va ovozli tashish xususiyatiga ega bo‘lgan qurilmalar. 
Bularga quyidagilar kiradi: 
1) o‘quv filmlari; 2) diafilmlar; 3) kompyuterlar;4) magnitofon yozuvlari;
5) grammofon yozuvlari; 6) radio eshittirishlar; 7) teleko‘rsatuvlar;8) elektron 
doskalar va boshqalar.
Texniko‘qitishvositalariniquyidagiturlargabo‘lishmumkin: 
1) 
axborot; 
2) 
kombinatsiyalangan; 
3) 
simulyatorlar; 
4) 
bilimlarninazoratqilishvositalari; 5) audiovizualvositalar.
Texniko‘qitishvositalariningvazifalari: 
1) o‘qitishningsamaradorligivasifatinioshirish;
2) o‘quvjarayoniningintensivligigahissaqo‘shish;
3) o‘quvchilartomonidanidrokiniyo‘naltirishvatashkiletish;
4) talabalarnibilimgabo‘lganqiziqishinirivojlantirish;
5) 
o‘quvchiningdunyoqarashi, 
e’tiqodi, 
axloqiyxarakterinishakllantirishgayordamberish;
6) ma’rifiyma’lumotlarningmanbaivao‘lchovi;
7) 
o‘quvchilarningo‘quvishlarigabo‘lganhissiymunosabatlarinioshirishgahissaqo‘s
hish;
8) bilimlarninazoratqilishvao‘z-o‘zininazoratqilishgahissaqo‘shish.
O‘quvfilmlario‘quvqo‘llanmalariningengmashhuridir. 
Uningyordamidaturlixiltilgadoirturlisuhbatlar, 
voqealarnamoyishqilish, 
tarixiymateriallarvayilnomalarniko‘rsatishmumkin. 
O‘quvfilmlarininamoyishqilishturlididaktikmaqsadlardaqo‘llaniladi: 
yangimaterialnitushuntirishyokibilimlarnimustahkamlash.Bungamuvofiqfilmni
namoyishetishjoyivabutuno‘quvjarayonininguslubiyatianiqlanadi. 
Diafilm –statiktasvirnibildiradiganso‘zbirikmasidir. Bu ma’lumbirketma-
ketlikdamontajlangandiakadrlartizimi, 
montajningasosiybelgisimaterialningtarkibi, 
film 
lentasiningo‘quvmaqsadibilanbelgilanadi. 
Kompyuter 
– 
engzamonaviytexniko‘qitishvositalaridanbiri. 
O‘quvchilaro‘quvfaoliyatiniboshqarish, 
yangibilimvako‘nikmalarniegallashgayordamberadi. 
Hozirgikundabarchamaktablarkompyuterlashtirishjarayonida, 
buta’limsamaradorliginioshiradi. 
Ayniqsa,xitoytilinio‘rganishdabugungikundakompyuterlarningahamiyativarolij
udakatta. 
Xitoytilinio‘rgatuvchiturlidasturlar, 
zamonaviydarsliklarningilovalaridagi 
CD 
disklar, 
tashkillashtiriladiganonlaynmashg‘ulotlarningnamoyishi- 

---

75 
bularningbarchasiuchunkompyuterdarkor. Hattouyalialoqatelefonlariga ham 
moslashtirilganvamo‘ljallanganxitoytilidanelektrondarslikyokidasturlar bor.
Magnitofonyozuvlaribarchamaktablardakengqo‘llaniladivachettillarini, 
musiqa, qo‘shiq, adabiyotvaboshqalarnio‘rganishdaqo‘llaniladiganvositalardir.
O‘quvtexnikvositalaridanfoydalanishsamaradorligiquyidagilargabog‘liq: 
1) 
darsdaulardanfoydalanishchastotasi 
(texniko‘quvvositalardantez-
tezfoydalanisho‘quvchilarningo‘quvmateriallarigaqiziqishinipasayishigaolibkel
adi, 
kamdan-kamfoydalanishfavquloddahodisata’siriniyaratadi, 
o‘quvchilarnio‘quvjarayonidanchalg‘itadi);
2) ulardanfoydalanishvaqti (nazariy material tushuntirilganidanso‘ng, 
darsningo‘rtasiyokioxirida);
3) 
texniko‘quvvositalarivaan’anaviyo‘quvvositalariningbirgalikdaishlatilishi 
(darsliklar, jadvallar, doskalar, ekskursiyalar);
4) 
darsdavomidaharxiltexnikvositalardanfoydalanish 
(o‘qituvchiningtushuntirishlaribilanalmashtirib, 
harxiltexnikvositalardanfoydalanishtavsiyaetiladi). 
Ye.N.Solovova
qo‘shimchata’limvositalarigaturlixildagi ham professional 
nashr, ham o‘qituvchitomonidanshaxsantayyorlangano‘quvqo‘llanmalarini ham 
kiritadi. 
Ularniyanaquyidagichatasniflashmumkin: 
qismanishlatiladiganO‘MKlar; 
nutqfaoliyatiningmuayyanturlarinirivojlantirishuchunmaxsuso‘quvqo‘llanmalar
i; 
o‘qishuchunkitoblar; 
turlixil 
video 
va 
audio 
materiallar;
ta’limningturlibosqichlariuchuntilvanutqo‘yinlarito‘plamlari; 
kompyuterdasturlari, jadvalvachizmalar; qaydlar; rasmlar; musiqavaqo‘shiqlar; 
she’rvashe’riyparchalar, 
ya’ni 
O‘MK 
bazasiningkamchiliklarinioqilonato‘ldiradiganvaqoplaydiganharbirnarsa. 
M. V. Lyaxoviskiy fonogrammaning sakkiz turi yakkanutq va juftnutqni 
rivojlantirishda qo‘llanilishini ta’kidlaydi. Fonogrammaning birinchi turi, 
ayniqsa, boshlang‘ich bosqichda zarurdir. Tinglab tushunishni o‘rgatishda avval 
so‘zlar, so‘z birikmalari, keyin jumlalar eshitishga qo‘yiladi. Ikkinchi turida 
bog‘lanma nutq eshitiladi. Uchinchi turida chet tilidagi juftnutq tinglanadi. 
Soddaroq dialoglar bajariladi. To‘rtinchi turida «tabiiy» dialog tinglanadi. Nutq 
tezligi oshiriladi. Ikkinchi/uchinchi o‘quv yillarida bu ish jadal boshlanadi. 
Beshinchi turi grammatik materialni o‘rganishda ko‘proq qo‘l kelib, tovush 
yozuviga taqlid qilish vositasida o‘zlashtiriladi. Oltinchi turida gapirish mashq 
qilinadi. Hikoya qilish yoki matn mazmunini so‘zlab berish chog‘ida o‘zlashtirish 
darajasi nazorat qilib boriladi. Yettinchi turida juftnutq ko‘shma va malakalarini 
shakllantirishga e’tibor beriladi: diktorlar suhbatiga (juftnutqqa) taqlidan mashq 
o‘tkaziladi. Sakkizinchi turi sof nutq malakalarini egallash maqsadida bajariladi. 
«Tabiiy» nutq odatdagi tezlikda egallanadi. Ushbu juftnutq o‘zgacha nutqiy 

---

76 
vaziyatlarda ham mashq qilinadi. 
Qayd etilgan sakkizta fonogramma muayyan sharoitni hisobga olib, hamma 
sinflarda ham qo‘llanishi mumkin.Fonogrammalar talaffuz fonomashqi, 
grammatik fonomashq va leksik fonomashq tarzida o‘quvchilar guruhi bilan yoki 
alohida-alohida bajarilishi mumkin.Yordamchi o‘quv vositalari orasida 
notexnikaviy turlari ham mavjud. Ular audiovizual an’anaviy vositalar 
deyiladi.Quyidayanabirnechayordamchivositalarhaqidama’lumotberamiz:
1.
Ko‘rgazmali qurollar to‘plami. Rasmli qo‘llanma (albom)da narsa, mavzuga 
oid va syujetli tasvirlar to‘planadi. Ulardan til materialining taqdimoti 
bosqichidan to nutq malakalarini nazorat qilishgacha foydalanish mumkin. Ular 
nutq vaziyatini yaratishga yordam beradi. Chop etilgan hamda o‘quvchilar o‘zlari 
chizgan rasmlar ham tavsiya etiladi. 
2.
Flanelegraf (magnit taxtasi) uchun applikasion (yopishtiriladigan) materialdan 
deyarli barcha muallimlar foydalanishadi. Uning ahamiyati dastlabki bosqichda 
beqiyos. 
3.
Tarqatma material. Rasmlar va kartochkalarni o‘quvchilar orasida tarqatib, 
muallim turli o‘quv-metodik vazifalarni bajaradi. Til materialini mustahkamlash, 
nutq ko‘nikma va malakalarini o‘stirish, ularni nazorat qilishda tarqatma material 
muhim o‘rin egallaydi. 
Chet til o‘qitishda samarador vositalardan diafilmlar va kinolavhalar 
maktabda ommalashgan. Ular bilan markazlashtirilgan holda ta’minlanadi yoki 
joylarda yasama (mahalliy) o‘quv qurollaridan ham foydalanishadi. 
Audiovizual vositalardan unumli foydalanish bir qator afzalliklarga ega: 1) 
ta’lim jarayonini jadallashtiradi, 2) o‘quv materialini o‘zlashtirish samarasini 
oshiradi, 3) muallimning ta’lim jarayonini boshqarishini osonlashtiradi.