O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. X. Abdurahmonov, sh. R. Xolmo‘minov

Xalqlarning boyligi tabiati va sabablarini tadqiq qilish” 
asari erkin bozorga ega bo‘lgan iqtisodiy jamiyat taraqqiyotining 
nazariy asosi, qisman ijtimoiy modeli bo‘ldi. Bu mumtoz asardagi 
shaxsiy rag‘bat va mehnatning chuqur taqsimoti g‘oyasi menejment 
nazariyasini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tardi. 
Amerikalik muhandis-mexanik 
Frederik Teylor 
ilmiy menej-
mentning asoschisi hisoblanadi. Uning “
Sex menejmenti” 
(1903) va 
“
Ilmiy menejment tamoyillari va usullari” 
(1911) asarlarida menejment 
va personalni boshqarish sohasidagi asosiy tamoyillar aniq, ravshan 
bayon etilgan. 
Ushbu yangiliklar ilmiy menejment tizimi tarkibiy elementlarini 
tashkil etdi. Ular asosini to‘rt tamoyil tashkil etardi: 
1.
Ma’muriyat “eski an’anaviy va qo‘pol amaliy uslublar o‘rniga” 
korxonada 
qo‘llanilayotgan 
mehnatning 
barcha 
turlari 
ilmiy 
poydevorlarini ishlab chiqarishni o‘z zimmasiga oladi. 
2.
Ma’muriyat ilmiy asosda ishchilarni sinchiklab tanlab oladi, so‘ng 
har bir ishchini mashq qildiradi, o‘qitadi va rivojlantiradi. Holbuki, 
avvallari ishchi o‘ziga o‘zi kasb tanlar va bilganicha bu kasb bo‘yicha 
mashq qilardi. 
3.
Ma’muriyat ishlab chiqarishning barcha alohida tarmoqlari o‘zi 
1
Темур тузуклари. – Т.: Шарқ, 2005. 13-бет. 

---

24 
oldin ishlab chiqqan ilmiy tamoyillarga mos kelishiga erishish yo‘lida 
ishchilar bilan dildan hamkorlikni amalga oshiradi. 
4. Korxona ma’muriyati va ishchilar o‘rtasida deyarli bir xil 
mehnat va mas’uliyat taqsimoti o‘rnatiladi.
1
Amerikalik 
amaliyotchi 
olim
 
Garrington 
Emersonning 
“Unumdorlikning 12 tamoyili” 
(1912) kitobi ham menejment fanining 
mumtoz asari hisoblanadi. Tahlilchi olim iste’dodi, AQSH, Meksika, 
Kanada kompaniyalarida 20 yil davomida orttirilgan boy tajriba 
G.Emersonga mehnatni samarali tashkil etishni ta’minlaydigan perso-
nalni boshqarish tizimini quyidagi 12 tamoyil asosida qurish zarurligini 
asoslab berishga imkon tug‘dirdi: 
1)
aniq ko‘zlangan g‘oyalar va maqsadlar; 
2) sog‘lom ma’no; 
3) malakali maslahat; 
4) intizom; 
5) personalga adolatli munosabat; 
6) tezkor, ishonarli, to‘liq, aniq va doimiy hisob-kitob; 
7) dispetcherlash (nozimlash); 
8) me’yorlar va ish tartibi; 
9) sharoitlarni me’yorlashtirish; 
10)
operatsiyalarni me’yorlashtirish; 
11)
yozma standart yo‘riqlar; 
12)
unumdorlik uchun mukofot.
2
Ushbu tamoyillari barcha yollanma xodimlar – ishchilar uchun 
ham, xizmatchilar uchun ham bir xil darajada taalluqli bo‘lgan 
mehnatni tashkil etishga o‘ziga xos kompleks yondashuv G.Emerson-
ning personalni boshqarish nazariyasini rivojlantirishga qo‘shgan 
sezilarli hissasi bo‘ldi. 
Fransiyalik 
muhandis