O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tosnkent moliya instituti

Bank faoliyati AATda qo’llaniladigan himoyalashning asosiy turlari 

 

---

482 

 

Tijorat  banklari  amaliy  faoliyatida  axborotlarni  himoyalashning  chora  va 

vositalarini    himoyalashning  chora  va  vositalarini  qo’llash  quyidagi  mustaqil 

yo’nalishlarni o’z ichiga oladi: 



 aloqa tizimlaridagi axborotlarni himoya qilish; 



 elektron xujjatlarning huquqiy ahamiyatini himoyalash 



 konfidentsial  (maxfiy)  axborotlarni  ikkinchi  darajali  elektromagnitli  

nurlanuvchi va (to’g’rilash) kanallari bo’yicha chiqib ketishdan himoyalash; 



 axborotlarni  dasturlar  tarqatuvchi    kanallardagi  kompyuter    viruslari  va 

boshqa xavfli ta’sirlardan himoyalash; 



 ruxsatsiz  nusxa  olish,  dasturlarni  tarqatish    va  qimmatli  kompyuter 

axborotlarini  himoyalash; 

Har bir yo’nalish uchun asosiy maqsad va vazifalar belgib qo’yiladi. 



 Ruxsatsiz  kirish  deyilganda    axborotlarni  himoyalash  tizimi  tarkibiy    qismi 

bo’lgan  chegaralarga kirish uchun belgilangan qoidalarni buzish natijasida  ushbu 

chegaralarga  kirgan  foydalanuvchilar  yoki  boshqa sub’ektlarning    tasodifiy    yoki 

qasddan qilgan xatti-xarakatlar tushuniladi. 

   

Axborotlarga 

ruxsatsiz 

kirgan 

sub’ektlar  buzg’unchi  (tartib 

buzuvchi)lar  deyiladi.  Axborotlarni  himoyalash  nuqtai  nazaridan  ruxsatsiz  kirish 

quyidagi  oqibatlarga    olib  kelishi  mumkin:  Ishlov  berilayotgan  konfidentsial 

axborolarning  oshkor    bo’lishi,  shuningdek,  AATlarning  ish  qobiliyatini  qasddan 

buzish oqibatida xato yoki buzilishlar. 

  Quyidagi toifadagi ha qanday odam tartibbuzar bo’lishi mumkin: 



 

AATdan doimiy foydalanuvchilar 



 

Tizimni  tizimli,  umumiy  va  amaliy  dasturiy  ta’minlashni  kuzatib 

boruvchi  dasturchi odamlar 



 

Xizmat ko’rsatuvchi xodimlar (muhandislar); 



 

AATga  kirirsh  huquqiga  ega  boshqa  xodimlar  (shu  jumladan,  yordmchi 

ishchilar, farroshlar v.h.) 



 

Boshqa,  begona  shaxslar  AATga  kirish  huquqi  toifasidagilar  uchun 

---

483 

 

tegishli bo’lmagan  AATga kirish huquqi tashkiliy-tartibga  solingan choralar bilan 

istisno qilinadi. 



 

Kanallar  ostida  axborotlarga    ruxsatsiz  kirish  deyilganda    shasxlarning 

xodimlarning  xatosi    natijasida  yoki  noto’g’ri  ishlov  berish  yoki  oxir-oqibat 

ruxsatsiz  kirishga  imkon  beruvchi  asbob-uskunalarning  to’xtab  qolishi  oqibatida 

ruxsatsiz kirish faktiga olib keluvchi izchil xarakatlari va ular tomonidan bajarilgan 

texnologik  ishlar tushuniladi. Hamma  ko’pchilik  kanallarga ruxsatsiz kirilganlikni  

aniqlash  loyihalash  paytida  axborotlarni  saqlash,  uzatish  va  ularga  ishlov  berish 

texnologiyalarini,  axborotlarni  himoyalash  himoya    tizimida  ishlab  chiqilgan    ish 

yuritishning  belgilangan  tartibi  va  tartibbuzar  tanlagan  modelni  tahlil  qilish  yo’li 

bilan aniqlanadi. 

Konfidentsial  (maxfiy)  va  qimmatli  axborotlarni  ruxsatsiz  kiruvchilardan  va 

o’zgartiruvchilardan  himoyalash  eng  muhim  masalalardan  birining  hal  bo’lishini  

ta’minlashga  da’vat  qiladi.  Bu  mol-mulk  egalari  va  kompyuterlardan 

foydalanuvchilarning    mulkiy  huquqlarini  himoyalash;  ishlov  berilayotgan 

axborotlarga  mujassamlangan  shaxsiy  mulkni  jiddiy  iqtisodiy    va  moddiy  hamda 

nomddiy  zarar  etkazilishi  mumkin  bo’lgan  har  qanday  hujum  va  o’g’irliklardan 

himoyalashdir. 

Axborotlarni  ruxsatsiz  kirishdan  asrashning  markaziy    asrashning  markaziy 

muammosi  nafaqat  potentsial  tartib  buzuvchining  KOMPYUTER  TIZIMI 

saqlanayotgan  axborotlarni    “o’qishi”  ning  oldini  olish  shu  bilan  birga  uni  shtatli 

va  shtatsiz  vositalarni  o’zaytirish  imkoniyati  oldini  olishga  yo’naltirilgan 

axborotlarga  kirishdagi funktsional vakolatlarini ham chegeralashdir. 

Axborotlarni 

ruxsatsiz    kirishdan 

himoyalash  bo’yicha    talablar 

himoyanayotgan  axborotlarning    uchta  asosiy  xususiyatlari  yutuqlariga    (ma’lum 

birikmalarida) yo’naltirilgan: 



 

 Konfidentsial  (maxfiy  lik    (maxfiylashtirilgan  axborotlarga  kirish 

huquqi u kimga  mo’ljallangan bo’lsa, shungagina tegishli bo’lmog’i kerak); 



 

Yaxlitlik  (asoisda muhim qarorlar chiqariladigan axborotlar  ishonchli 

va  aniq  bo’lmog’i,  kutilmagan  va  ataylab  qilinadigan  (g’arazgo’ylik  bilan) 

---

484 

 

xatolardan himoyalanan bo’lishi kerak); 



 

Tayyorgarlik  (axborotlar  va  mos  keluvchi  axborot  xizmatlari  ularga  

zarurat tug’ilganda kirishga xizmat qilishga hamma tayyor (shay) turishi zarur). 

Ma’lumotlarga  kirishni  nazorat  etish  asosida  AAT  va  foydalanuvchilar  va 

tizim bilan ishlov berilgan axborotlar o’rtasidagi chegarani  belgilash tizimi yotadi. 

Har  qanday    kirishni  chegaralovchi  tizimning  muvaffaqqiyotli  ishlashi  uchun 

quyidagi ikkita masalani  hal qilmoq zarur. 

1. 

Tanlangan  model  doirasida  mavjud  bo’lgan  kirishni  chegeralash  

tizimini aylanib o’tish xarakatlariga imkon bermaslik. 

2. 

Ma’lumotlarga  kirish  huquqiga  ega  foydalanuvchiga  identifikatsiya 

(tenglashish)ni kafolatlash (foydalnuvchilarning autentifikatsiya). 

AATlarning  xavfsizligini  oshirishning  samarali  usullaridan  biri  registratsiya 

(ro’yxatga olish)dir. Ro’yxatga va hisobga olish tizimi ro’yxatga olishni  yuritishga 

mas’ul bo’lib, avval (o’tmishda) nima bo’lganini  kuzatish va shunga mos ravishda 

axborotlar  chiqib  ketayotgan  kanallarni    yopish  imkonini  beradi.  Ro’yxatga  olish 

jurnalida  ma’ulmotlar  yoki  dasturlarga    kirish  uchun  qilingan  urunishlar    amalga 

oshgan-oshmaganligi    aniq  qayd  etiladi.  Ro’yxatga  olish  jurnalining  mazmun  – 

mohiyati    uni  davriy,  shuningde,    zudlik  bilan  tahlil  qilish  mumkinligidadir. 

Ro’yxatga  olish  jurnalida  tizimdan  foydalanuvchilar  amalga  oshirgan  hamma 

nazorat qilinadigan so’rovlarning ro’yxati olib boriladi. Ro’yxatga va hisobga olish 

tizimi quyidagilarni  bajaradi: 

1. 

Sub’ektlarning  tizimga  kirish  (undan  chiqishi)  yoki  operatsion  

tizimlarning  va  ularning  dasturiy  to’xtashlarini  (AAT  apparatlari  o’chirilgan 

paytda tizimdan yoki dasturiy to’xtashgan joydan chiqish ro’yxatga olinmaydi) ish 

bilan  ta’minlash  va  initsiyalizatsiyalashni  ro’yxatga  oladi;  shu  bilan  birga  

ro’yxatga  olish  parametrlaridan  quyidagilar  ko’rsatiladi:  sub’ektning  tizimga  

kirish  (chiqish)  yoki  tizimning  ish  bilan  ta’minlangan  (to’xtash)  vaqti  va  kuni; 

kirishga  urunishning  natijasi  –  muvaffaqqiyatli  yoki  muvaffaqqiyatsiz  (ro’yxatsiz 

kirishga  urunishda),  sub’ektning  kirishga  urungan,  taqdim  etgan  indekatori  (kod 

yoki familiyasi); 

---

485 

 

2. 

Bosma  (grafik)  hujjatning  qattiq  (qog’ozdagi)  nusxasini  berishni 

ro’yxatga olish va hisobi; 

3. 

Himoyalanadigan  fayllarga  dasturiy  vositalarni  (dasturlar,  jarayonlar, 

vazifa, topshiriqlar) kiritishga urunishlarni ro’yhatga olish; 

4. 

Barcha  himoyalanadigan  axborot  tashuvchilarning,  ularning  har 

qanday rejalashtirilishi 

Yordamida  hisobga  olish  (himoyalanadigan  tashuvchilar  hisobi  ularni 

topshirish) 

qabul 

qilish 

jurnalida 

(kartotekasida) 

xisobiga 

olinib, 

u 

ximoyalanadigan  axborotlarni  tashuvchilarni  xisobga  olishning  bir  necha  turida 

(o’rnini bosuvchi) o’tkazishi zarur. 



 

Aloqa  tizimida  axborotlarni  ximoya  qilish  turli  xil  aloqa  kanallari 

bo’yicha  jo’natiladigan  konfidentsial  (maxfiy)  va  qiymatli  axborotlarga  ruxsatsiz 

kirishining  oldini  olishga  yo’naltirilgan.O’z  asosiga  ko’ra  ximoyaning  ushbu  turi 

yana  axborotlarning  maxfiyligi  va  butunligini  ta’minlash  uchun  ham  qo’llaniladi. 

Nazorat qilinmaydigan aloqa kanallarida axborotlarni himoyalashning eng samarali 

vositalari kriptegrafiya va maxsus aloqa bayonlarini qo’llashdir.  



 

Elektron hujjatlarning huquqiy qiymati (ahamiyati)ni himoyalash o’zida 

buyruqlar,  to’lov qog’ozlari  va  boshqa  tartibga  soluvchi  shartnomaviy,  moliyaviy 

xujjatlarni  jamlagan  axborot  ob’ektlariga  to’lov  berish,  saqlash  va  uzatishda 

foydalaniladigan  tizimlar  va  tarmoqlar  uchun  zarur.  Ularning  umumiy  xususiyati 

xar  turli  baxs-munozarali  (shu  jumladan,  sud  bilan  bog’liq)  xolatlar  kelib 

chiqqanda  muallif o’zining erkin bildirgan fikrlarini boshqa bir (begona) elektron 

xujjatlarda  qayd  etganlik  aktiv  bo’yicha  faktlarning  xaqiqiyligini  isbotlash 

imkoniyatini  ta’minlashdir.  Ushbu  muammoni  hal  qilish  uchun  “Raqamli  imzo” 

deb  nomlanuvchi  yo’lni  qo’llash  bilan  bog’liq  bo’lgan  axborot  ob’ektlarining 

xaqiqiyligini 

tekshirishning 

zamonaviy 

kriptografik 

usullaridan 

foydalaniladi.Amaliyotda elektron  xujjatlarning qiymati (axamiyati)ni ximoyalash 

masalalari komp’yuterdagi axborot tizimini ximoyalash masalalari bilan birgalikda 

echiladi. 



 

Axborotlarni  yonidagi  elektromagnitli  nurlanuvchi  va  to’g’rilashlar 

---

486 

 

bo’yicha  chiqib  ketishdan  ximoyalash    kompyuter  tizimidagi  kondentsial  va 

maxfiy axborotlarni begona odamlarni ruxsatsiz kirishidan ximoyalashning muxim 

nuqtai  nazaridir.Ximoyaning  bu  turi  axborotlashgan  elektromagnitli  signallarni 

qo’riqlanadigan  hududdan  tashqari  chiqib  ketishi  extimolining  oldini  olishga 

qaratilgan.  Shu  bilan  birga  qo’riqlanadigan  xudud  ichida  tushib  qoluvchi, 

ro’yxatga  oluvchi  va  elektromagnitli  signallarni  aks  ettiruvchi  maxsus  apparat 

ulardan  nazoratsiz  foydalanish  imkoniyatini  istino  qiluvchi  samarali  tartib 

choralarini  qo’llaniladi,  deb  faraz  qilinadi.  Yondosh  elektromagnit  nurini 

tarqatuvchi  va  mo’ljalga  olishdan    himoyalash  uchun  hisoblash  texnikasi 

vositalarini  joylashtirish  shuningdek,  kompyuter  tizimining  jihoz  (uskuna)lari  va 

aloqa  vositalari  axborot  turlanishi  jadalligini  pasaytirish  imkoniyatini  beruvchi 

texnik chora-tadbirlarga  mo’ljallangan binolarni ekranlashtirish keng qo’llaniladi.   



 

Ba’zi 

mas’ul 

holatlarda 

komp’yuterning 

axborotlashtirilgan 

turlanishlarini  shuningdek,  nutqli  va  boshqa  signallarning  zaif  axborotlarini 

ro’yxatga  olish  yoki  yozib  olish  maqsadida  moliyaviy  masuslikning  maxsus 

yopishtiriladigan  qurilmalarini  aniqlash  ehtimoli  sababli  hisoblash  qurilma 

(jixoz)larini qo’shimcha tekshirish zarur bo’ladi. 



 

Dasturlarni  tarqatish  kanallari  bo’yicha  axborotlarni  komp’yuter 

viruslari  va  boshqa  xavfli  ta’sirlardan  ximoyalash  keyingi  paytlarda  aloxida 

dolzarblik  kasb  etmoqda.  Virus  epidemiyasining  aniq  ko’rinishi  yuz  minglab 

xususiy  komp’yuterlarning  zararlanish  xodisalari  bilan  baholanmoqda.  Ayrim 

virusli  dasturlar  umuman  zararsiz  bo’lsada,  ularning  ko’pchiligi  vayron  qiluvchi 

xarakterga ega. 

Viruslar, ayniqsa muayyan joyga xos hisoblash tarmoqlari tarkibiga kiruvchi 

komp’yuterlar  uchun  xavfli.  Hozirgi  zamonaviy  komp’yuterdagi  axborot 

tizimlarining  ayrim xususiyatlari  viruslarning tarqalishi uchun  kerakli sharoitlarni  

yaratmoqdalar.Ularga qisman quyidagilar taalluqli: 

1.  dasturiy ta’minlashdan ko’pchilikning birgalikda foydalanish zarurati;  

2.  dasturlardan foydalanishda cheklashlarning qiyinligi; 

3.  mavjud ximoya mexanizmlarining ishonchsizligi; 

---

487 

 

4.  viruslarning 

xarakatlanishga 

qarshi 

axborotlarga 

kirishi 

chegaralanmaganligi v.b. 

Viruslardan ximoyalanish usulida ikki yo’nalish mavjud: 

1.  Ruxsatsiz  o’zgartirish  (kirishni,  chegaralash,  o’z-o’zini  nazorat  qilish 

va  o’z-o’zini  tiklash  usullari)  imkoniyatidan  ximoyalangan  “immunobarqaror” 

dasturiy vositalarni qo’llash 

2.  Amaliy  dasturlar  faoliyatidagi  og’ishlarni  doimiy  nazorat  qilishni 

extimol  tutilgan  boshqa  virus  faolligi  izlarining  mavjudligini  tekshirib  borishni 

amalga  oshiradigan  maxsus  dastur-analizatirlarni  qo’llash  (masalan,  dasturiy 

ta’minlash yaxlitligi buzilganligini aniqlovchi), shuningdek, yangi dasturni kiritib, 

foydalanishdan  oldin  uni  nazorat  qilish  (ularning  tanasida  virus  paydo  bo’lishiga 

oid xarakterli belgilar bo’yicha). 



 

Dasturlar  va  komp’yuterdagi  qimmatli  axborotlardan  ruxsatsiz  nusxa 

ko’chirish va tarqatishdan himoya qilish kompyuter tizimi dasturlari ma’lumotlarning 

qimmatli bazalari ko’rinishda jamlangan intellektual mulklarni qo’riqlash muammosiga 

mo’ljallangan 

mol-mulk 

huquqini 

mustaqil 

ravishda 

himoyalashning 

ko’rinishidir.Ushbu  himoya  odatda,  himoyalanayotgan  dasturlar  va  ma’lumotlar 

bazalariga  maxsus  dasutriy  vositalar  yordamida  oldindan  ishlov  berish  (parol 

himoyalarini  o’rnatish,  kalit  va  kalitli  disklar    saqlanadigan  uskunalarga  murojaatlar 

bo’yicha tekshirib, to’xtab, uzilib qolishga yo’l qo’ymaslik,  kompyuter tizimini uning 

ajoyib tavsiflari  ishchi dasturi va boshqalarni tekshirish) orqali amalga oshiriiladi. Bu 

himoyalanayotgan  dasturlar  va  ma’lumotlar  bazalarining  foydalaniyotgan  kodlaridan 

“begona”  mashinalar  foylanishiga  qarshilik  ko’rsatadigan  holatga  keltiradi. 

Himoyalanganlikni  orttirish  uchun  printer  bo’linmalari  yoki  kompyuter  tizimining 

tizimlishipasiga  ulab  qo’yiladigan  qo’shimcha  apparat bloklari  (kalitlar), shuningdek, 

dasturning  qo’llaniladigan  kodi  mazmuniga  ega  bo’lgan  fayllarni  shifrlash  kabilar 

ishlatiladi.Dasturlarni    ruxsatsiz  nusxa  olishdan  himoya  qilish  vositasining  umumiy 

o’ziga  xosligi  bunday  himoyaning  cheklangan    turg’unligi  bo’lib,  oxirgi  xolatda 

dasturning  qo’llaniyotgan  kodi  vazifasini  bajarish  uchun  ochiq  xolda  markaziy 

protsessorga  tutadi  va  apparat  sozlovchilari  tomonidan  kuzatilayotgan  bo’lishi  xam 

---

488 

 

mumkin.  Biroq  bu  himoya  vositalarinng  iste’molichilik  hususiyatlarini  nolgacha 

chiqara  olmaydi,  chunki  ulardan  qo’llashdan  asosiy  maqsad  maksimal  darajada 

qiyinlashtirish  vaqtincha  bo’lsa  ham  qimmatli  axborotdan  ruxsatsiz  nusxa    olishni 

xisoblanadi. 



 

Dasturiy  ta’minlash  yaxlitligini  nazorat  qilish  quyidagi  yo’llar  bilan 

bajariladi:   



 

Tashqi  vositalar  yordamida  (yaxlitlikni  nazorat  qilish  dasturlari) 

dasturiy ta’minlash  yaxlitligini nazorat qilish; 



 

Ichki  vositalar  yordamida  (dasturning  o’ziga  o’rnatilgan)    dasturiy 

ta’minlash yaxlitligini nazorat qilish.  

Tashqi  vositalar  bilan  dasturlar  (bugun)  yaxltiligini  nazorat  qilish  tizimga 

start  berilganda  (ishga  tushirilganda)    bajariladi  va  dasturning  aloxida  bloklari 

nazorat summalarini ularning andoza etalon summalari bilan solishtirishdan iborat. 

Nazoratni,  shuningdek,  har  bir  dasturni  bajarishni  boshlashda  xam  o’tkazish 

mumkin. 

Dasturlarning  yaxlitligini  ichki  vositalar  bilan  nazorat  qilish  xar  gal 

dasturlarni  bajarishda  (ishga  tushirishda)  amalga  oshiriladi  va  aloxida  bloklar 

nazorat  summalarini  ularning  etalon  summalari  bilan  solishtirishdan  iborat. 

Bunday nazorat ichki foydalanish dasturlarida qo’llaniladi.  

Axborotlarga  ruxsatsiz  kirishga  imkon  beruvchi  kanallardan  biri  tartibbuzar 

tomonidan  konfidentsial  axborotlarn  olish  maqsadida  amaliy  va  maxsus  dasturlarni 

ruxsatsiz  o’zgartirishdir.Bunday  o’zgartirishdlar  kirish  yoki  ularni  ko’zdan  kechirish 

(himoyalash  tizimini  amaliy  dasturlarga  joriy  etishda)  chegaralash  tartib-qoidalarini 

o’zgartirish  yoki  bevosita  amaliy  dasturlardan  konfidentsial  axborotlarni  sezdirmay 

olish kanalaini tashkil etish maqsadini ko’zda tutishi mumkin.Bunday holatlarga qarshi 

ta’sir  usullaridan  biri  bazaviy  dasturiy  ta’minlashni  maxsus  dasturlar  bilan  nzorat 

qilishdir.Biroq  bu  usul  ham  etarli  emas,  chunki  yaxlitlikni  nazorat  qilish  dasturlari 

tartibbuzarlar tomonidan o’zgartirishi mumkin emas (bunga imkon yo’q). 

Tijorat  axborotlarini  himoya  qilishda,  qoidaga  ko’ra,  ma’lumotlarga 

ruxsatsiz  kirishdan  asrovchi  har  qanday  mavjud  vositalar  va  himoya  tizimlaridan 

---

489 

 

foydalaniladi.Biroq har bir holatda himoya qilinayotgan  axborotlarning  muximligi 

(ahamiyati)ni,  unga  yo’qotishlar  keltiruvi  zararlarni  aniq  baxolab  borish  kerak 

bo’ladi.Himoyalash  darajasi  qancha  yuqori  bo’lsa,  u  shunchalik  qimmat 

bo’ladi.Sarf-xarajatlarni  qisqartirish  texnik  vositalarni  standartlashuvchiga 

yo’naltiradi.Ayrim  holatlarda  aniq    maqsad  va  sharoitlardan  kelib  chiqib, 

shahodatdan  o’tgan  namunali  vositalarni,  ularning  ayrim  parametrlari  bo’shroq 

bo’lsa ham, qo’llash tavsiya etiladi. 

Axborotlar  himoyasi  har  xil  usullar  bilan  ta’minlanishi  mumkin,  biroq  eng 

ishonchli  va  samaradorlari  (aloqa  kanallari  uchun  esa  yagona  maqsadga 

muvofiqlikka  egalik)  kriptografik  usullar  asosida  tuzilgan  tizimlar  va  vositalarga 

ega  bo’ladi.  Kriptografik  bo’lmagan  usullar  qo’llanilganda    ishlatilgan  chora-

tadbirlarning etarliligini isbotlash va himoya tizimlarini ruxsatsiz kirishga nisbatan 

ishonchliligini asoslash katta murakkablik  kasb etadi. 

Shuni  ham  e’tiborga  olish  kerakki,  “raqiblar”  yashirin  ma’lumotlarni  etarli 

darajada  himoyalangan  (masalan,  hamma  ma’lumotlar  faqat  shiflangan  holda 

saqlanadigan)  kompyuter  texnikasi  ma’lumotlariga  “kira  olish”  bilangina  emas, 

qo’shimcha  elektromagnit  nurlanishi,  to’yintirish  zanjiridagi  mo’ljallar  hamda 

kompyuter  texnikasining  erlantirilishi  (erga  ulanishi)dan,  aloqa  kanalllaridan  ham 

ola  bilishi  mumkin.Elektron  qurilmalari,  bloklari  va  kompyuter  texnikasi 

bog’lamlarining  hammasi  ham  u  yoki  bu  darajada  nurlanadi  va  (nurlanish) 

qo’shimcha signallar  bir necha metrdan bir necha kilometr masofagacha tarqalishi 

mumkin.Shu  bilan  birga  eng  katta  xavf  “raqiblar”  ning  kalitlari  xaqidagi 

axborotlarni  olishida  hisoblanadi.  Chunki  kalitni  tiklab,  ochiq  axborotlarga 

nisbatan  ancha  kam  qo’riqlanadigan  shifrlangan  ma’lumotlarga  ega  bo’lish 

bo’yicha bir qator muvaffaqiyatli  xarakatlarni  amalga oshirish mumkin.shu nuqtai 

nazardan  kalit  axborotlar  haqidagi  signallar  sof  dasturiy  amalga  oshirish  

signallaridan  anchagina  pat  bo’lgan  himoyaning  apparatli  va  dasturiy  apparatli 

himoya vositalariga ruxsatsiz kirishni farqlay bilish foydalidir. 

Aytib  o’tilganlardan  ma’lum  bo’ladiki,  himoya  vositalarini  tanlash  va 

ulardan foydalanishni belgilovchi omil himoyaning ishonchliligidir. 

---

490