O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tosnkent moliya instituti

Elektron tijorat uchun CRM-tizimlar 

Elektron  tijoratda  qo‘llaniladigan  CRM-tizimlar  to‘g‘risida  fikr  yuritishdan 

avval  bir  nechta  atamalarni  aniqlab  olish  zarur  bo‘ladi.  Barcha  zamonaviy  CRM-

tizimlar  qaysi  biznes  sohasida  ishga  tushirilganligidan  qat’iy  nazar  qandaydir 

holatda 

internet-texnologiyalardan 

foydalanadi. 

Zamonaviy 

CRM-tizimlar 

Internet-tijorat  sohasida  ishlovchi  kompaniya  xodimiga  OLAP-texnologiyalar 

yordamida  mijoz  to‘g‘risida  zaruriy  axborotlarni  olishga  va  joriy  lahza  tartibida 

tahlil  etishga  imkon  beradi.  Shularga  bog‘liq  holda,  ko‘p  hollarda  CRM-tizim 

ishlab  chiquvchilar  o‘z  mahsuloti  nomiga  “e”  xarfini  qo‘shib  qo‘yadi.  Ammo  bu 

“e”- CRM tizimlarni elektron biznesga xech qanday aloqasi bo‘lmaydi.  

Bu  erda  eCRM-tizimlar  to‘g‘risida  so‘z  borganda  Internet-tijorat  sohasida 

ishlovchi  kompaniyalar  foydalanadigan  CRM-tizimlar  to‘g‘risida  fikr  yuritiladi. 

Bundan  tashqari,  bu  tizimlar  oddiy  CRM-tizimlarda  barcha  funksiyalarga  ega 

bo‘ladi  (eng  foydali  xaridorlarni  aniqlash,  mijozlar  bo‘yicha  axborotlarni  yaqqol 

ko‘rinishda  taqdim  etilishi  va  shu  kabilar),  ular  kompaniya  Web-saytiga  to‘liq 

integratsiya  bo‘lishi  xususiyatiga  ega  bo‘ladi  –  saytdagi  barcha  axborotlar  CRM-

tizimga  kelib tushadi. Tizimni o‘zi esa sayt tuzilishini  aniqlab berishi mumkin  va 

internet-xarid  yoki  internet-xizmatlarni  ko‘rsatish  jarayonida  har  bir  mijozga 

samarali  xizmat  ko‘rsatilishi  mumkin.  eCRM-tizimlar  kompaniya  Web-sayti  yoki 

elektron  pochta  orqali  amalga  oshirilgan  sotuvchi  va  xaridor  o‘rtasidagi  barcha 

---

277 

 

aloqalarni  ro‘yxatga  oladi  va  tahlil  qiladi.  Bundan  tashqari,  bu  tizimlar  internet-

marketingni ishlab chiqish va tahlil qilishga yo‘naltirilishi mumkin. 

Internet  do‘konlar  uchun    eCRM-tizimlar  elektron  tijoratda  CRM-

tizimlarning  eng  mashhur  ko‘rinishi  hisoblanadi.  Internet  orqali  savdo  qiluvchi 

firmalarda  eCRM-tizimlardan  ustuvor  mijozlarni  izlashdan  boshlab  mahsulotlarni 

etkazib  berishgacha  –  mijoz  va  kompaniya  o‘zaro  aloqalari  barcha  davrlarida 

foydalaniladi.  Nihoyat,  eCRM-tizimlardan  Internetda  xizmatlarni  taqdim  etuvchi 

kompaniyalar,  xususan,  moliyaviy-internet-xizmatlarda  samarali  foydalanishi 

mumkin. 

Mijoz  uchun  do‘kon  Web-sayti  internet-do‘konning  asosiy  qismi 

hisoblanadi.  Mijoz  Web-sayt  orqali  mahsulotlar  to‘g‘risida  axborot  oladi  va 

buyurtmalarni  amalga  oshiradi.  Zarur  bo‘lgan  mahsulotni  izlashda  sayt  bo‘ylab 

harakat  qiladi  –  qidiruv  tizimlari  va  ilovalardan  foydalanadi.  Buyurtma  lahzasida 

mijoz  mahsulotni  etkazib  berish  usuli  va  joyi  to‘g‘risidagi  axborotlarni  kiritadi, 

to‘lov  turini  tanlaydi.  ECRM-tizimlar  kelgusi  tahlillar  uchun  bu  barcha 

ma’lumotlarni kuzatib borishi kerak bo‘ladi. Doimiy holda tashrif bubrib turuvchi 

mijozlarga do‘kon saytida ro‘yxatdan o‘tish taklif qilinadi. Bunday holatda, mijoz 

bo‘lg‘usi xaridlar bilan bog‘liq bo‘lgan axborotlarnigtna kiritib qolmasdan (etkazib 

berish joyi, to‘lov turi, qabul qilib oluvchining ismi), bevosita bo‘lgan ma’lumotlar 

–  oilaviy  holati,  daromadi,  qiziqayotgan  mahsulotlar  turi  kabilarni  ham  kiritadi. 

Bularning barchasi eCRM-tizimlarda e’tiborga olinadi.