O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tosnkent moliya instituti

 

Bank tiziminit dasturiy ta’minoti 

Bank  avtomatlashtirishning  barcha  sohasini  ikkita  katta  sohaga  bo‘lish 

mumkin: 

 

jo‘natish va to‘lovlarni  amalga oshirishni ta’minlovchi  elektron to‘lov 

tizimi; 

  bank  ichi  va  buxgalteriya  operatsiyalarini  amalga  oshiruvchi 

avtomatlashtirilgan bank tizimi. 

Avtomatlashtirilgan  bank  tizimini  funksional  vazifasiga  muvofiq  uchta 

tizimostga bo‘lish mumkin: 

1. 

Front-office  (yuqori  daraja)  —  bankni  tashqi  dunyo  bilan  munosabatini 

ta’minlovchi  tizim  osti.  Tizim  ostida  birlamchi  axborotni  kiritish,  bankning  mijozlar, 

boshqa banklar, birja, O‘zRMB bilan munosabati amalga oshiriladi. 

2. 

Back-office  (o‘rta  daraja)  —  umumbank  va  umumxo‘jalik  faoliyatni  qo‘llab 

quvvatlovchi tizim osti. Tizimostiga kredit bilan ishlash kiradi.   

3. 

Accounting (quyi daraja) — buxgalter  hisobining  mavjud protsedura doirasida 

bank  faoliyatining  o‘z  vaqtida  va  tuzatilgan  aksiga  javob  beruvchi  tizim  osti.

 

Mustaqil  Analysis guruhiga — bankning hozirgi holatini tahlil qilish, rejalashtirish 

va bankning ichki auditini olib borishga mo‘ljallangan operatsiyalar ajratilgan.

 

Bugun  bozorda  ham  mahalliy  ham  xorijiy  ishlab  chiqaruvlarning  dastur 

mahsulotlari taqdim etilgan.  Taqdim etilgan tizimlar narxi va ish bajarishi bilan bar 

necha  marta  farq  qiladi.  Bank  biznesini  O‘zbekistonda  mustahkamlash  ushbu 

bozorga g‘arb ta’minlovchilarining keng ko‘lamli va qimmatli qarorlari bilan kirib 

kelishlariga 

yordam 

berdi 

(mySAP 

Banking, 

KAPITAL24 

Temenos 

kompaniyasidan, OFSA Oracle kompaniyasidan va bosqalar).  Shu bilan bir vaqtda, 

bozorda  mahalliy  ishlab  chiqaruvchilar  tomonidan  taqdim  etilgan  avtomatlashgan 

tizim sifati ham yaxshilanmoqda. 

---

235 

 

So‘nggi  vaqtlarda  milliy  tizimlar  O‘zRMB  taqdim  etgan  funksiyalarning 

etarlicha  to‘liq  to‘plamini,  hisob-kitob  va  hisobotga  o‘zgarishlarni  qo‘llab 

quvvatlashini  namoyon  etmoqda.  So‘nggi  avlod  tizimlari  moslashuvchanlik, 

o‘rnatilganlik  va  arxitetura  qarorlari  sifati  qismlarida  xorijiy    o‘xshashliklar  bilan 

raqobatlashishi mumkin.   

Xorijiy  tizimlar  ban  funksiyalari  sohasida  xalqaro  bozorda  ishlash  bo‘yicha 

ko‘proq  o‘ylangan,  ko‘proq  ishlangan.    Xorijiy  tizimlardan  foydalanish, 

shuningdek,    xalqaro  auditor  kompaniyalari  orasida  bank  imidjiga  ijobiy  ta’sir 

ko‘rsatadi.  Biroq,  bozorda  xorijiy  tizimlarning  ishtiroki  o‘zbek  sharoitlariga 

moslashtirilmagan: ular milliy standart hisob-kitobga va hisobotlarga past darajada 

yo‘naltirilgan, yuqori narxga ega, yuritish bo‘yicha ancha qimmat xizmatlarga ega. 

Xorijiy  tizimlar,  odatda,  Rossiya  banklarida  a’lo  darajada  tarqalgan  qimmatbaho 

kompyuter  uskunasini  qo‘llashga  asoslanadi.  Shuning  uchun,  hech  narsaga 

qaramay,  xorijiy  tizimlarni  o‘zlashtirish  –  bu  etarlicha  xarajatli  qaror  bo‘lib,  u 

bundan tashqari bankdan Rossiya sharoitlariga tizimga moslashish bo‘yicha muhim 

kuchaytirishlarni (vaqt va vosita sarflashda aks etgan) talab etadi. 

Bugun ABT bozorida 20ga yaqin firmalar   - ABT ishlab chiqaruvchilar, turli 

dastur  mahsulotlarini  yaratuvchilar  ishtirok  etadi.  O’zbekiston  bozorida  ABTni 

dasturiy  ta’minotini  «FIDO-  biznes”  tashkiloti  ta’minlab  beradi.  Ko’p  banklar 

IABS  (Интегрированная  Автоматизированная  Банковская  система)  ва 

GLOBUS dasturlaridan foydalanishadi.  

Milliy  bozorning    fenomeni  katta  miqdorda    shaxsiy  ishlab  chiqarish 

tizimining  mavjudligi  hisoblanadi.  Bunda  tizim  tavsiflariga  bo‘lgan  talabchanlik 

darajasini  oshishi  va  ularning  imkoniyatlari  kengayishi  doirasida  ishlab 

chiqarishning  narxi  va  murakkabligi  ortadi  va  oxirda  bank  mutaxassislari 

tomonidan  ABT  yaratish  va  ekspluatatsiya  qilishning  iqtisodiy  nomuvofiqligiga 

olib keladi.  SHu munosabat bilan shaxsiy mahsulotlaridan foydalanadigan banklar 

soni doimiy ravishda kamayib boradi, ko‘pchilik banklar har bir  konkret bankning 

o‘ziga xosligi bo‘yicha moslashadigan tayyor ABTda tanlov qilishni afzal bilishadi.  

Ko‘pchilik  O’zbekiston  ABTlari  ikki  yoki  uch  darajali  “mijoz-server” 

---

236 

 

arxitekturasida  ishlashadi.    Barcha  ABT  turli  muhitlarda  ishlashi  mumin,  ular 

orasida,  tabiiy ravishda, Windows NT va UNIXning turli variantlari OS serverlari 

sifatida    ustunlik  qiladi,  biroq  boshqa  ko‘plari  ham  sanab  o‘tilgan  va  eng  avvalo,  

Novell Netware.  Agar mijoz ish o‘rniga keladigan bo‘lsak, u erda  ham DOSni va  

Windowsning  turli  versiyalarini,  hatto    «ASOFT»  firmasi  taqdim  etgan  Java 

ekzotikasini ham uchratish mumin. 

 

Bankda  elektron  hujjatlarni  yuritish.Bankning  meyoriy  bazasi  tashqi  va  ichki 

normativ  hujjatlarni  o‘z  ichiga  oladi.    So‘nggilariga  bank  operatsiyalari  va 

jarayonlarni,  ishni  tashkillashtirish  hamda  bo‘limlarning  munosabatlarini 

reglamentlovchi  texnologik dokumentlar kiradi.