O‘zbekiston respublikаsi oliy vа o‘rtа mаxsus tа’lim vаzirligi toshkent moliya instituti

Dt Er va tabiiy resurslardan foydalanish huquqi 1.000.000.000
Kt Pul mablag`lari 1.000.000.000

1- yildagi emirilish uchun:

Dt Asosiy ishlab chiqarish 240.000.000
Kt Jamlangan emirilish 240.000.000

2 - yildagi emirilish uchun:

Dt Asosiy ishlab chiqarish 600.000.000
Kt Jamlangan emirilish 600.000.000

3 yildagi emirilish uchun:

Dt Asosiy ishlab chiqarish 360.000.000
Kt Jamlangan emirilish 360.000.000
Uch yildan so`ng nomoddiy aktivning balans qiymati quyidagicha hisob-lanadi:

Er va tabiiy resurslardan foydalanish huquqi 1.000.000.000

Minus Jamlangan emirilish -1.200.000.000
Sof balans qiymati - 200.000.000

Ana shu hisoblangan er va tabiiy resurslardan foydalanish huquqi hisob-varagidagi sof balans qiymati biz yuqorida nomini tilga olgan «salbiy qoldiq qiymati» deb aytiladi.

Kompaniya nihollarni o`tkazish bo`yicha ishlarni amalga oshirgandan keyin, qilingan xarajatlarini aks ettirish uchun quyidagi buxgalteriya yozuvlari amalga oshiriladi:

Dt Jamlangan emirilish 200.000.000
Kt Pul mablag`lari 200.000.000

Shundan keyin er va tabiiy resurslardan foydalanish huquqining sof balans qiymati nolga teng bo`ldi.

Xulosa
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar nomoddiy aktivlarni bir necha yo`llar bilan olishlari mumkin: sotib olish, o`zida yaratish, ta`sischilar tomonidan Xo‘jalik yurituvchi subyekt ustav kapitaliga ulush sifatida qo`shishi, boshqa Xo‘jalik yurituvchi subyektlar qaytib olmaslik sharti bilan bekorga (beg`araz) berilishi va boshqalar.
Nomoddiy aktivlarni sotib olinishi buxgalteriya hisobida xuddi asosiy vositalarni sotib olishni aks ettirishdek ko`rsatiladi. Sotib olishda nomoddiy aktivlarning o`ziga xos xususiyatlari e`tiborga olinadi. Nomoddiy aktivlarni sotib olishda uning qiymatini aniqlash asosiy muammo bo`lib hisoblanadi. Bu qiymat tarkibiga nomoddiy aktivni sotib olish (qo`shilgan qiymat solig`ini ham hisobga olgan holda), sug`urtalash, keltirish, shuningdek, o`rnatish va ishchi holatga keltirish xarajatlari asosida shakllantiriladi. Demak, nomoddiy aktivlarni sotib olishda harid usulidan foydalaniladi va hisobda u asosiy vositalardagidek aks ettiriladi.
Shunday qilib, nomoddiy aktivlarning sotib olish qiymati — jami to`lov-lar umumiy summasining qiymatidir yoki olingan aktivlarning joriy bozor qiy-matidir (qaysi birini aniqrok hisoblash mumkin bo`lsa).
Kapital qo`yilmalar amalga oshirilayotganda va moddiy aktivlar qabul qilinganida ularning xarajatlarini hisobga olish hisobvaraqlarida ushbu maqsadlarda olingan kredit va boshqa qarzlar bo`yicha foizlar ham aks etadi. Lekin nomoddiy aktivlar hisobga olingandan keyin to`langan foizlar nomoddiy aktivlarning boshlang`ich bahosiga ko`shilmaydi.
Nomoddiy aktivlar ta`sischilar tomonidan Xo‘jalik yurituvchi subyekt ustav kapitaliga ulush sifatida qo`shilganda boshlang`ich baho tomonlar kelishuviga asosan belgilanadi va xuddi shu baho ta`sis hujjatlarida namoyon bo`ladi. Shu bahoda ular hisobga olinishlari shart.
Nomoddiy aktivlar beg`araz yo`llar bilan Xo‘jalik yurituvchi subyektga kelib tushganda (dav-lat subsidiyalari sifatida) ularning baholanishi ekspertlarni jalb etish yo`-li bilan amalga oshiriladi. Bunda albatta tegishli hujjatlar takdim etilishi kerak.
O`rni kelganda shuni alohida ta`kidlab o`tish kerakki, foydaga soliq hisoblanayotganda, soliqqa tortiladigan summaga subsidiya summasi kiritilmaydi. Shuningdek, beg`araz qabul qilingan nomoddiy aktivlar hisobida QQS alohida ko`rsatilmaydi va u qabul qiluvchi uchun ishlab chiqarish xarajatlari sifatida amortizatsiya tarkibida aks etadi. Nomoddiy aktivlar beg`araz berilayotganda uni beruvchi QQS to`lovchisi bo`ladi.
Nomoddiy aktiv sotilayotgan bo`lsa, uning qoldiq qiymati va sotish bahosi farqidan kelib chiqib hisoblanadi. Agar beg`araz berilayotgan nomoddiy aktivga to`liq amortizatsiya hisoblangan bo`lsa, kelishilgan bahodan QQS hisoblanadi. Agar beg`araz berilayotgan nomoddiy aktivga to`liq amortizatsiya hi-soblangan bo`lsa, kelishilgan bahodan QQS hisoblanadi.