|
10-rasm. Moliyaviy tizim funksiyalari
Bu muammolar bitim ishtirokchilaridan biri boshqasi bilmagan axborotga
egalik qilganda yoki ishtirokchilardan biri ikkinchisi nomidan agent
(komissioner) sifatida ish ko‘radigan vaziyatlarda yuzaga keladi.
Ushbu bobning keyingi o‘rinlarida yuqorida sanab o‘tilgan moliyaviy tizim
barcha funksiyalarining to‘liqroq tushunchasini berishga va ularning xarakteri
vaqt (davr, zamon) o‘zgarishi bilan qay tartibda o‘zgarib borishini ko‘rsatishga
harakat qilamiz.
Moliyaviy tizim iqtisodiy resurslarning vaqt (davr, zamon) bo‘ylab
(bo‘yicha), geografik hududning biridan boshqasiga, shuningdek, iqtisodi-
yotning bir tarmog‘idan boshqasiga (o‘tish) joyini o‘zgartirish usulini
ta’minlaydi.
Ko‘p hollarda moliyaviy oqimlar harakati jismoniy yoki yuridik shaxs
bugungi kunda o‘zining mablag‘ini boshqa shaxsga kelgusida o‘rniga o‘rin
boshqa mablag‘ni olish uchun, va aksincha, berishiga asoslangan. Talabalarga
qarzlar, uy sotib olish qarzlari, jamg‘arilgan pensiya va ishlab chiqarish quvvatiga
Resurslarni vaqt (zamon) va makonda
joylashtirish
Riskni boshqarish
(riskiy boshqaruv)
Hisob-kitob-
to’lov tizimi
Moliyaviy tizim funksiyalari
Stimullashtirishning psixologik
muammolarini echish
Resurslarning birlashishi va kapitaldagi
ishtirok
ulushining bo’linishi
Informatsion qo’llab-quvvatlash
(axborot ko’magi)
348
kapital qo‘yilmalar – ushbu barcha operatsiyalar resurslarni vaqt (davr,
zamon)ning bir nuqtasidan boshqasiga o‘tishi (joylashuvi)ga olib keladi. Ushbu
kabi
vaqt (davr, zamon)lararo
resurslarning joylashuvi
93
uchun shart-
sharoitlarning ta’minlanishi moliyaviy tizim funksiyalaridan biri hisoblanadi.
Masalan, agar talabalarga oid qarz
mavjud bo‘lmaganda edi, ko‘pchi-lik
yoshlar, ularning oilalarida keyingi ta’lim olishiga mablag‘ yo‘q bo‘lganligi bois,
oliy ma’lumotli bo‘lishdan bosh tortishlariga to‘g‘ri kelar edi. Xuddi shuningdek,
ko‘plab tadbirkorlar, agar aksionerlardan yangi, odatda riskning yuqori darajasi
bilan xarakterlanadigan kompaniyalar tuzish uchun pul olish imkoniyatiga ega
bo‘lmaganlarida, o‘zlarining biznes-lari bilan shug‘ullana olmagan bo‘lar edilar.
Moliyaviy tizim resurslarni vaqt (davr, zamon) bo‘ylab joylashuviga yordam
berishdan tashqari, resurslarning makonda joylashishida ham juda muhim rol
o‘ynaydi. Ba’zida u yoki bu biznes-loyihani amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan
kapital undan yuqori samaradorlik bilan foydalanish mumkin bo‘lgan joydan juda
uzoqlikda joylashgan bo‘ladi. Masalan, Germaniyada uy xo‘jaliklari
O‘zbekistonning biron-bir joyida yuqori samara bilan ishlatish mumkin bo‘lgan
kapitalni pul mablag‘larini jamg‘arib borish yo‘li bilan yig‘a oladilar.
Moliyaviy
tizim ham pul resurslarini Germaniyadan O‘zbekistonga ko‘chib o‘tishiga yordam
beradigan bir qator mexanizmlarni taqdim etadi. Ulardan ikkitasini keltirsak
yetarli: birinchidan, nemis fuqarolari O‘zbekiston kompaniyalari chiqargan
qimmatli qog‘ozlarni sotib olishlari mumkin; ikkinchidan, Germaniya banklari
O‘zbekiston firmalariga qarz berishlari mumkin.
Amaliyotning ko‘rsatishicha, iqtisodiyotning rivojlanib va murakkab-lashib
borgani sari moliyaviy tizim uning sub’ektlarini pul resurslarini vaqt bo‘ylab va
makonda ko‘chirib o‘tkazish (o‘tish, joyini o‘zgartirish)ning samarali usullari
bilan ta’minlashda tobora muhim rol o‘ynamoqda. Bugungi kunda mavjud
bo‘lgan bozorlar va moliyaviy tizim vositachi-larining o‘ta murakkab tarmog‘i
yapon ishchisining pensiyaga oid jamg‘ar-masini amerikalik yosh oilalarga uy
sotib olishlarini moliyalashtirish uchun ishlatilishiga imkoniyat yaratmoqda.
Shuningdek, turli xil innova-tsiyalar ham iqtisodiyot samaradorligini oshirishga
katta imkoniyatlarni vujudga keltirmoqda. Ular tufayli defitsitli pul resurslari
vaqt (zamon) va makon bo‘ylab ko‘chirib o‘tkaziladi. Pul resurslari yuqori
daromad keltirmaydigan joydan oqib keladi va katta foyda keltiradigan joyda
ishlatiladi. Masalan, faraz qilaylik, barcha oilalar o‘z jamg‘armalarini uyidan
tashqariga chiqmasdan investitsiya qilishga majburlar. Bunda “A” oila
jamg‘armasi bo‘yicha yillik daromadlilik stavkasi bor-yo‘g‘i 2%ni tashkil etadi,
“B” oila esa o‘zining jamg‘armasidan yiliga 20% daromad olish imkoniyatiga
ega. “A” oilaning jamg‘armasini jalb qilib, “B” oilaga qarzga beruvchi
93
Bu o‘rinda “
intertemporal”
so‘zining so‘zma-so‘z tarjimasi “vaqtlar orasida” degan ma’noni bildiradi.
349
investitsion kompaniya tuzish yo‘li bilan ikkala jamg‘ar-maning samaradorligini
oshirish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
