O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti karimova vasila Mamanosirovna, hayitov oybek Eshboyevich, akramova feruza Akmalovna, lutfullayeva nigora Xalimbayevna psixologiya

Ta’sirning tashabbuskori – bu shunday sherikki, unda ataylab ta’sir ko’rsatish maqsadi bo’ladi va u bu maqsadni amalga oshirish uchun barcha yuqorida ta’kidlangan vositalardan foydaladi. Agar boshliq ishi tushib, biror xodimni xonasiga taklif etsa, u o’rnidan turib kutib oladi, iltifot ko’rsatadi, hol-ahvolni ham quyuqroq so’raydi va so’ngra gapning asosiy qismiga o’tadi.
Ta’sirning adresati – ta’sir yo’naltirilgan shaxs. Lekin tashabbuskorning suhbatga tayyorgarligi yaxshi bo’lmasa, yoki adresat tajribaliroq sherik bo’lsa, u tashabbusni o’z qo’liga olishi va ta’sir kuchini qayta egasiga qaytarishi mumkin bo’ladi.

Ko’ndirish texnikasi

Xulqda jiddiy o’zgarishni sodir etish uchun o’sha yoshni avval arzimagan xizmatga yollashga yoki yordam berishga ko’ndirish kifoya bo’ladi. Masalan, ma’lum miqdordagi varaqani konkret shaxsga yetkazib qo’yish (tarqatish emas). Shu ishga rozi bo’lib, harakat qilgan odam keyin jiddiyroq topshiriqni ham bajaradi, buning ustida qilgan ishiga yana ma’lum rag’bat ham olsa bu yo’ldan qaytishi qiyin bo’ladi. Hattoki, g’arbda shunday tajribalar ham borki, u yoki bu tashkilot avval tashkilotning ko’krakka taqadigan belgilarini olishni, yoki ular to’g’risidagi kichik hajmli qog’ozdagi informasiyani bepul olishni (odatda ko’chada turib olib tarqatishadi), yoki arzimagan tashkilot nomi tushirilgan kichik sovg’achani olishni taklif etadi. Kimlar ko’proq taklifni qabul qilganiga qarab, kontingent ajratib olinadi va o’sha auditoriya bilan jiddiyroq ishlay boshlaydi. Turli xil radikal, diniy tashkilotlar yaqin yillarda bizda ham shu usulda ishladi. Ya’ni, o’z tomonida og’dirish jarayoni sof ijtimoiy-psixologik fenomen bo’lib uning texnikasi rasmda ifodalangan.
Mayda-chuyda narsalar bilan savdo-sotiq yurituvchilar ham ko’pincha boylik orttirish yo’lini xaridorni eng arzon va ahamiyatsiz narsani sotib olishga ko’ndirishga asoslanar ekan. Bir marta o’sha xushmuomala sotuvchidan arzon, lekin unchalik zarur bo’lmagan narsani xarid qilgan inson keyingi safar undan ko’ra zarurroq, lekin qimmatroq narsani ham xarid qilishga tayyor bo’ladi. Bu marketing-tijoratdagi muhim psixologik omil hisoblanadi.

Xuddi shunday yomon xulq-atvor, jinoyat yoki zulm ham mayda-chuyda yonberishlar, ko’nishlarning ortib borishi oqibatidir. Arzimagan kichik xato og’irroq, ahloqsiz harakatlarning boshlanishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun ham voyaga yetmaganlar o’rtasidagi jinoyatchilikning ildizlarini o’rganganda, voqyea bo’lib o’tgach, ota-ona yoki o’qituvchi bu narsa qachon boshlanganiga ahamiyat bermasdan, uning hozir, bir amallab oldini olib, chorasini topish yoki jazolash ustida o’ylaydilar. Vaholangki, bilamizki, bir marta qamoqxona ostonasini bosgan odam uni ikkinchi marotaba bosishdan hazar qilmaydigan bo’lib qoladi. Og’ir jinoyatga qo’l urgan odam uchun yana bir marta shu ishni qaytarish xech qanday qiyinchilik tug’dirmaydi.
Inson ongidagi turli biddiyatlar va xurofotni ham shunday tushuntirish mumkin. Bitta noto’g’ri fikrni qabul qilish – ongning xiralashuviga, biddiyatlarning odatiy fikrlar obraziga aylanishiga sabab bo’ladi. Masalan, qulning qullik psixologiyasi ham shunday. Chorasiz, o’z shaxsini hurmat qilmay qo’ygan odamning fikrlashlaridan hayron qolishimiz ham odamning o’zidagi noto’g’ri tasavvur va biddiyatlarga ko’nikib, ustanovka hosil qilishidandir, deyish mumkin.