O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

2.
 
Moliyaviy va operativ leverej 
Operativ leverej.
Agar firmada o’zgarmas operativ xarajatlar bo’lsa, u 
operativ leverej ta’siri ostida bo’ladi. Shuningdek, operativ leverej firma operativ 
daromadlarining savdo hajmidagi o’zgarishlarga nisbatan ta’sirchanligini 
oshiradi. 
 
Masalan, yuqori leverejga ega firmalarning savdo hajmi o’sishi bilan, 
ularning daromadlari keskin ko’payadi. Xuddi shuningdek, leverej qancha yuqori 
bo’lsa savdo hajmi o’sishi daromadlarni shunchalik keskin bo’lmagan ortish sodir 
bo’ladi. Buni qanday ishlashini ko’rsatish uchun Pierce Grain kompaniyasin 
misolini ko’rib chiqamiz. Firmaning joriy savdo hajmi 16-jadvalda 
ko’rsatilganidek $300,000 ni tashkil qiladi. Agar Pierce kompaniyasining savdo 
hajmi 20 foizga, ya’ni $360,000 gacha o’sganda biz firmaning FSTD si $20,000 
dan $44,000 ga ortganini hisoblab chiqargan bo’lar edik. E’tibor qaratingki, biz 2 
jadvalning so’nggi ustunida daromadlar va FSTDning foizdagi o’zgarishini 
hisoblaymiz. Daromadlar atiga 20 foizga o’sgan bo’lsa, FSTD 120 foizlik juda 
katta o’sish tendensiyasiga ega. Bunday farqlanishning asosiy sababi operativ 
leverej samarasidir. Agarda Pierce kompaniyasi operativ leverejga ega 
bo’lmaganda (ya’ni, uning barcha xarajatlari o’zgaruvchan bo’lganda), FSTD 
ham xuddi daromadlarga o’xshab 20 foizga o’sgan bo’lar edi. Shunisi e’tiborliki, 

---

499 
agar Pierce kompaniyasi o’z daromadlarida 20 foizlik kamayishga duch kelganda, 
xuddi FSTD ham 120 foizga tushib ketgan bo’lar edi. Aniq ko’rinib turibdiki, 
operativ leverej qancha yuqori bo’lsa, FSTD shunchalik o’zgaruvchan bo’ladi!
28-jadval 
Operativ leverejning FSTD ga ta’sir qilish mexanizmi: Pierce Grain 
kompaniyasi savdo hajmining o’sishi