O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

FSTD ning turli darajalarida moliyaviy leverejning tahlili: Pierce 
Grain kompaniyasi misolida 
(1) 
(2) 
(3)=(1)-(2) 
(4)=(3)×0.5 
(5)=(3)-(4) 
(6) 
FSTD 
Foiz 
Soliqqacha 
foyda 
Soliqlar 
Aksiyadorlarga 
beriladigan sof 
foyda 
Bir aksiyaga 
to'g'ri 
keluvchi 
foyda 
A REJA: 0% QARZ; $200,000 ODDIY AKSIYALI KAPITAL; 2000 DONA 
AKSIYA 
$ 0 
$0
 
$ 0
 
$ 0
 
$ 0
 
$ 0
 
$ 20,000 
$ 0
 
$ 20,000
 
$ 10,000
 
$ 10,000
 
$ 5.00
 
$40,000 
$ 0
 
$ 40,000
 
$ 20,000
 
$ 20,000
 
$ 10.00
 
$60,000 
$ 0
 
$ 60,000
 
$ 30,000
 
$ 30,000
 
$15.00
 
$ 80,000 
$ 0
 
$ 80,000
 
$ 40,000
 
$ 40,000
 
$20.00
 
Oddiy aksiyalar
 
$150,000
b
 
Jami majburiyatlar va kapital
 
$200,000
 
C REJA: 40% QARZ 8% FOIZ STAVKASIDA 
Jami aktivlar 
$200,000
 
Jami qarzlar
 
$ 80,000
 
Oddiy aksiyalar
 
$120,000
c
 
Jami majburiyatlar va kapital
 
$200,000
 

---

501 
b reja: 25% qarz; 8% lik foiz stavkasi; $150,000 oddiy aksiyali kapital; 1500 dona 
aksiya 
0 
$ 4,000
 
$ (4,000)
 
$ (2,000)
 
$ (2,000)
 
$
(1.33)
 
$ 20,000 
$ 4,000
 
$ 16,000
 
$ 8,000
 
$ 8,000
 
$ 5.33
 
$ 40,000 
$4,000
 
$ 36,000
 
$ 18,000
 
$ 18,000
 
$ 00
 
$ 60,000 
$ 4,000
 
$ 56,000
 
$ 28,000
 
$ 28,000
 
$18.67
 
$ 80,000 
$4,000
 
$ 76,000
 
$ 38,000
 
$ 38,000
 
$ 25.33
 
b reja: 40% qarz; 8% lik foiz stavkasi; $120,000 oddiy aksiyali kapital; 1200 dona 
aksiya 
$ 0 
$ 6,400
 
$ (6,400)
 
$ (3,200)
a
 
$ (3,200)
 
$ (2.67)
 
$20,000 
$ 6,400
 
$ 13,600
 
$ 6,800
 
$ 6,800
 
$ 5.67
 
$ 40,000 
$6,400
 
$ 33,600
 
$16,800
 
$ 16,800
 
$ 14.00
 
$60,000 
$ 6,400
 
$ 53,600
 
$ 26,800
 
$ 26,800
 
$ 22.33
 
$ 80,000 
$ 6,400
 
$ 73,600
 
$ 36,800
 
$ 36,800
 
$ 30.67
 
a
Manfiy soliq hisoboti Soliq Kodeksining oldinga o’tkaziluvchi va orqaga 
qaytariluvchi moddalaridan kelib chiqqan holda, kreditlanadi 
Bunda firma moliyaviy leverejga ega va quyidagi vaziyat mavjudligi 
sharoitida o’z egalarini moliyaviy riskka qo’yadi:
 
𝐚𝐤𝐬𝐢𝐲𝐚 𝐛𝐢𝐫𝐥𝐢𝐠𝐢𝐠𝐚 𝐭𝐨
′
𝐠
′
𝐫𝐢 𝐤𝐞𝐥𝐮𝐯𝐜𝐡𝐢 𝐟𝐨𝐲𝐝𝐚𝐧𝐢𝐧𝐠 𝐟𝐨𝐢𝐳𝐥𝐢 𝐨
′
𝐳𝐠𝐚𝐫𝐢𝐬𝐡𝐢
𝐅𝐒𝐓𝐃 𝐧𝐢𝐧𝐠 𝐟𝐨𝐢𝐳𝐥𝐢 𝐨
′
𝐳𝐠𝐚𝐫𝐢𝐬𝐡𝐢
> 𝟏. 𝟎𝟎
Biz Pierce Grain kompaniyasi misolida ko’rsatib o’tganimizdek, firma 
qancha yuqori moliyaviy leverejdan foydalansa, shunchalik bir aksiyaga to’g’ri 
keluvchi foydaning foizdagi o’zgarishining FSTD ning foizli o’zgarishiga nisbati 
shunchalik katta bo’ladi. Yana takrorlaymizki, moliyaviy leverejdan foydalanish 
FSTD dagi o’zgarishlarning aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydaga ta’sirini 
kattalashtirib yuboradi. Masalan, agarda yuqorida ta’kidlangan nisbat 2 ga teng 
bo’lganda, FSTD dagi 20 foizlik o’zgarish (musbat yoki manfiy) bir aksiyaga 
to’g’ri keluvchi foydani 40 foizga o’zgartirgan bo’lar edi. Kapital strukturasida 
yanada ko’proq moliyaviy levereji bo’lgan firma uchun nisbat 3 foiz bo’lishi 
mumkin, demak FSTD dagi 20 foizlik o’zgarish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi 
foydaning 60 foizga o’zgarishiga sabab bo’ladi.
 
Operativ va moliyaviy leverejni umumlashtirish. 
Operativ leverej FSTD dagi yanada kattaroq o’zgarishlarga olib keluvchi 
daromadlardagi o’zgarishlarga sabab bo’ladi. Qo’shimcha ravishda, agar firma 
moliyaviy leverejdan foydalansa FSTD dagi o’zgarish moliyaviy leverej sababli 
bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foyda (ATD) ning ham, aksiyadorlar olishi mumkin 
bo’lgan sof foyda (SF) ning ham o’zgarishiga olib keladi. Shu tariqa operativ va 
moliyaviy leverejni umumlashtirish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydada katta 
o’zgarishlar yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. Bu to’liq jarayon sifatida 4 rasmda 
tasvirlangan.
 

---

502 
Aksiya birligiga to’g’ri keluvchi olinishi mumkin bo’lgan foyda 
umumlashtirilgan yoki jamlangan leverejdan foydalanish natijasida ta’sirlangani 
uchun bu ta’sirni aniqlash mumkin bo’ladi. Buni tasvirlash uchun biz yana bir bor 
Pierce Grain kompaniyasiga murojaat qilamiz. Zararsizlik tahlilida ko’rib 
chiqilgan Pierce Grain uchun xarajatlar strukturasi saqlanib qolgan deylik. 
Bundan tashqari, 25 foizlik qarz mablag’iga asoslanuvchi B reja kompaniya 
aktivlarini moliyalashtirish uchun tanlangan. Operativ va moliyaviy leverej 
qanday qilib umumlashtirilganligini ko’rish uchun 6 jadvalga e’tiboringizni 
qarating. 
31-jadvalda Pierce Grain kompaniyasining ishlab chiqarish hajmi 30,000 
dan 36,000 mahsulot birligiga o’sishi tahlil qilingan. Bu o’zgarish 
daromadlarning 20 foizga o’sganidan darak beradi. Operativ leverejni oldin 
muhokama qilganimizdek, shuningdek, 6 jadvalga ko’ra savdo hajmining 20 
foizga ko’payishi FSTD ning 120 foizga o’sishiga olib keladi. Shuningdek, FSTD 
dagi 120 foizlik o’zgarish bir birlik aksiyaga to’g’ri keluvchi foyda va 
aksiyadorlar olishi mumkin bo’lgan foydaning 150 foiz o’sishiga zamin yaratadi. 
Tahlilning eng asosiy qismi esa savdodagi atiga 20 foizlik o’zgarish aksiya birligi 
foydasining 150 foizga o’sishiga olib kelganligida namoyon bo’ladi.