O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

4. Firmaning barqaror o‘sishi koeffitsiyenti 
20-rasm mo‘ljallangan sotish hajmiga erishish uchun tashqi moliyalashtirish 
summasi qanchalik ko‘payishi kerakligini yaqqol ifoda etadi. Biroq bizda qarama-
qarshi savol ham vujudga kelishi mumkin: tashqi manbalardan faqatgina 
chegaralangan summani olishi mumkin bo‘lgan sharoitda firmaning sotish hajmi 
qanchalik tez o‘sishi mumkin? 
Ushbu savolga javob berish uchun kompaniyaning tashqi moliyalashtirish 
imkoniyatlari quyidagilar bilan cheklanadi, deb faraz qilamiz: 

Firma yangi aksiyalarni muomalaga chiqarishni rejalashtirmayapti. Demak, 
117
Qarang: www.prenhall.com/bodie

---

442 
firmaning aksiyadorlik kapitali taqsimlanmagan daromadni ko‘paytirish 
natijasidagina oshishi mumkin; 

Firma o‘z kapitali va qarz olingan kapital nisbati koeffitsiyentini oshirishni 
istamaydi. Demak, taqsimlanmagan daromad o‘sishi natijasida kompaniyaning 
o‘z kapitali qanday sur’atda oshsa, tashqi qarz summasi ham xuddi shu sur’atda 
oshadi. 
20-rasm. Tashqi moliyalashtirishning sotish hajmining o‘sish 
sur’atlari bilan bog‘liqligi 
Bunday sharoitda firmaning o‘z kapitali qancha tez ko‘paysa, firmaning o‘zi 
ham shuncha tezlikda rivojlanadi. Firmaning rivojlanishi undan-da tezroq 
bo‘laolmaydi. O‘z kapitali o‘sishi koeffitsiyenti 
barqaror o‘sish koeffitsiyenti
deb ataladi (sustainable growth rate). Barqaror o‘sish koeffitsiyenti quyidagi 
formula bo‘yicha hisoblanadi: 
Barqaror o‘sish 
koeffitsiyenti 
= 
Foydani ushlab 
turish koeffitsiyenti 
× 
Kapital daromadliligi 
koeffitsiyenti (ROE) 
Barqaror o‘sish tenglamasini keltirib chiqarish 
Barqaror o‘sish koeffitsiyenti = Aksiyadorlik kapitali o‘sishi sur’atlari 
Agar firma yangi aksiyalar chiqarmasa, uning aksiyadorlik kapitali o‘sishi 
sur’atlari yil boshidagi aksiyadorlik kapitali miqdoriga bo‘lingan taqsimlanmagan 
daromad o‘sishi sur’atlariga teng bo‘ladi:
Aksiyadorlik kapitali 
o‘sishi sur’atlari 
= 
Taqsimlanmagan foydaning o‘sishi 
Yil boshidagi aksiyadorlik kapitali 
Lekin: 
Taqsimlanmagan 
foydaning o‘sishi 
= 
Foydani ushlab turish 
koeffitsiyenti 
X Sof foyda 

---

443 
Foydani ushlab turish koeffitsiyenti – bu firma sof foydasining aksiyadorlarga 
dividend sifatida to‘lanmagan yoki kompaniyaning muoma-ladagi aksiyalarini 
sotib olishga sarflangan qismi. Ta’rifga ko‘ra bu ko‘rsatkich quyidagicha 
aniqlanadi: 
Daromadni ushlab 
turish koeffitsiyenti 
= 1 – 
Dividendlarni 
to‘lash 
koeffitsiyenti 
– 
Aksiyalarni qayta sotib 
olish koeffitsiyenti 
Binobarin, o‘rniga qo‘yish usulidan foydalanib quyidagini olamiz: 
Aksiyadorlik 
kapitalining o‘sishi 
sur’ati 
= 
Foydani ushlab turish koeffitsiyenti X Sof 
foyda 
Aksiyadorlik kapitali 
yoki boshqacha qilib aytganda: 
Aksiyadorlik 
kapitalining o‘sishi 
sur’ati 
= 
Foydani ushlab turish 
koeffitsiyenti 
X ROE 
Va, shu tariqa, biz yana barqaror o‘sish koeffitsiyentiga ega bo‘lamiz: 
Barqaror o‘sish 
koeffitsiyenti 
= 
Foydani ushlab turish 
koeffitsiyenti 
X ROE