O’zbекiston rеspubliкasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshкеnt davlat iqtisodiyot univеrsitеti «buxgaltеriya hisobi va audit» faкultеti

III- bob. Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlari buxgalteriya xisobida
xisob registirlarini yanada rivojlantirish usullari. 
3.1. Buxgalteriya xisobini yuritish shakllari va ularda xisob registirlaridan
foydalanishni takomillahtirish masalalalari. 
Xo'jalik yurituvchi subyekt va uning ayrim qismlari faoliyati to'g'risidagi 
ma'lumotlarning eng muhim tashuvchisi dastlabki hujjatlar bo'lib hisoblanadi. 
Dastlabki hujjatiarning hajmi va ularning ko'p turli bo'lishi ishlab chiqarish 
jarayonining texnologiyasi va harakteri, xo'jalik yurituvchi subyektning tuzilmasi 
va boshqa bir qancha omillarga bog’liqdir. Ba'zi bir xo'jalik yurituvchi 
subyektlarda xo'jalik operatsiyalarini aks ettiruvchi dastlabki hujjatlarning miqdori 
millionlab hisoblanadi. Bu hujjatlarda ayrim rekvizitlarning miqdori milliardlar 
bilan sanaladi. Shu qadar ko'p sonli dastlabki hujjatlarni tuzish va rasmiylashtirish 
uchun juda katta mehnat talab qilinadi. Shuning uchun ham dastlabki hujjatlaming 
qo'l bilan to’ldiriladigan rekvizitlarini va hujjatlardagi ma'lumotlarning to'g'riligini 
tasdiqlovchi imzolarning sonini kamaytirish katta ahamiyatga egadir. 
Buning uchun hujjatlarni unifikatsiyalashtirish va standartlashtirish, 
hujjatlardagi qayta-qayta aks ettiriladigan ko'rsatkichlarni yo'qotish va dastlabki 
hisobni zamonaviy elektron mashinalarda keng olib borish zarur, Hujjatlar 
rekvizitlarining joylanishi hisoblash markazlarida buxgalteriya hujjatlarini 
ishlashga qulaylik tug'diradigan bo'lishi kerak. Xo'jalik yurituvchi subyektlarda 
qo’llanilayotgan hujjatlarning shakllari va ulardagi rekvizitlar joylanishining bir 
xilligini ta'minlash dastlabki hisobni zamonaviy elektron mashinalarda olib 
borishning shartlaridan biri bo'lib hisoblanadi. Shuning uchun ham xo'jalik 
operatsiyalarini 
hujjatlashtirishning 
yaxshilanishi 
uchun 
hujjatlarni 
unifikatsiyalashtirishdanboshlamoq maqsadga muvofiqdir. Chunki hujjatlarni 
unifikatsiyalashtirish yo'li bilan har xil xo'jalik yurituvchi subyektlarda hujjatlar ish 
qog'oz(blank)larining bir xilligi ta'minlanadi. Hujjatlarni unifikatsiyalashtirish 
natijasida xo'jalik yurituvchi subyektlar uchun umumiy bo'lgan hujjatlaming 

---

60 
namunali shakllari ishlab chiqiladi. Binobarin, hujjatlarni unifikatsiyalashtirish deb 
xalq xo'jaligining tarmoqlarida bir xil xo'jalik operatsiyalarini rasmiylashtirish 
uchun hujjatlaming ish qog'oz(blank)larini moslashtirishga aytiladi. 
Buxgalteriya hisobining hamma bo'limlari bo'yicha namunali hujjatlar ish 
qog'ozi (blanki) ishlab chiqiladi va qonun va me'yoriy hujjatlar asosida 
tasdiqlanadi. 
Dastlabki 
hujjatlarni 
rasmiylashtirishni 
yaxshilash 
hujjatlarni 
standartlashtirish yo'li bilan ham amalga oshiriladi. Hujjatlarni standartlashtirish 
deb bir turdagi hujjatlar uchun bir xil o’lchovlar o 'rnatishga aytiladi. 
Xo'jalik operatsiyalarini hujjatlashtirishni va dastlabki hujjat ma'lumotlarini 
hisoblash mashinalariga kiritishning yaxshilanishini har xil zamonaviy ma'lumot 
tashuvchi vositalardan foydalanish yo'li bilan amalga oshirish istiqbolli yo'llardan 
biri hisoblanadi.