1.2. Xo’jalik yurituvchi subyekylarda buxgalteriya xisobini yuritish shakllari.
O’zbekiston Resublikasida Buxgalteriya xisobini registirlari ikki yoqlama
yozuv qoidalariga muofiq yuritiladigan jurnallar, qaydnomalar, daftarlar,
tastiqlangan blankalardir.
9
Buxgalteriya xisobinig registirlari deb, boshlang’ich
xujjatlarda aks ettirilgan xo’jalik mablag’lari va xo’jalik jarayonining tarkibi va
xarakati va ularning tashkil topish manbalarini ixtisodiy mazmuniga qarab
guruhlarga bo’lib ro’yxatga olish uchun mo’ljallangan maxsus shakldagi
jadvallarga aytiladi. Amaliyotda buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini qayd etish,
guruhlash va jamlashda qo‘llanilayotgan axborot tashuvchilarni nomi, shakli,
maqsadi, yuritilish tartibi va boshqa jihatlariga qarab quyidagi turlarga ajratish
mumkin:
1. Bosh kitob shakli
2. Jurnal-orderlar
3. Memorial-orderlar
4. Elektron-avtomatlashtirilgan shakl
Bu shakllar bir biri bilan bazi bir xususiyatiga ko’ra farqlanadi:
-Shakldagi registirlar soni, vazifasiga ko’ra.
9
O’zbekiston Respublikasi ,Buxgalteriya xisobi to’g’risida’’gi qonuni 10-modda
19
-Registirlarning tashqi ko’rinishiga ko’ra
-Registirlarda xronologik va tizimli yozuvlar aks ettirilishiga ko’ra.
-Sintetik va analitik xisob malumotlarini birgalikda yozish tartibiga ko’ra.
-Yozuvlarning yozish tartibi va texnika vositalarini qo’llash tatibiga ko’ra
Quyidagi buxgalteriya shakllarini alohida, alohida ko’rib chiqich orqali ular
xususiyatiga to’xtalib o’tamiz.
Bosh
kitob
shakli.
Buxgalteriya
xisobi
shakllari
vujudga
kelishi,qo’llanishi,xisob ishlarini xajmidan,xisob xodimlarini malakasidan kelib
chiqiladi.
Buxgalteriya xisobining bosh daftar shaklini vujudga kelishi XIX asr
boshlariga to’g’ri keldi va xozirga vaqtida xam kichik firma va korxonalarda
foydalanib kelinmoqda. Buxgalteriya xisobining ushbu shakli sintetik scho’tlar
xam qo’llaniladigan buxgalteriyalarga xosdir.
Tabiiyki,kichik firma va korxonalar faoliyati doirasi katta bo’lmaganligi
sababli,qo’llaniladigan sintetik scho’tlar miqdori xam kam bo’ladi.
Kichik korxonalar mustaqil ravishda ishlab chiqarish va boshqaruv, xamda
xodimlar soni va faoliyatdan kelib chiqib,tegishli organlar tastiqlagan buxgalteriya
xisobi shakllaridan birini tanlaydilar.
Buxgalteriya xisobini bosh daftar shaklini bir oyda xo’jalik jarayonlari 100
tadan oshmagan korxonalar qo’llashi maqsadga muofiqdir. Buxgalteriya
xisobining ushbu shaklida dastlabki xisob malumotlari ,,Bosh daftar” deb
ataladigan sintetik regisirlarda yuritiladi. Bosh daftarda xronologik va tizimli
yozuvlar birgalikda olib boriladi,shuning uchun xam kombinatsalashgan registr
xisoblanadi.
Buxgalteriya xisobining bosh daftar shaklida xisob ishlarida qulaylik
yaratish maqsadida oy davomida xo’jalik jarayonlari reestrini xam yuritish
mumkin. Xo’jalik jarayonlari reestri asosida esa bosh daftar to’ldiriladi.
20
Do'stlaringiz bilan baham: |