O’zbекiston rеspubliкasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshкеnt davlat iqtisodiyot univеrsitеti «buxgaltеriya hisobi va audit» faкultеti

1.2. Xo’jalik yurituvchi subyekylarda buxgalteriya xisobini yuritish shakllari. 
O’zbekiston Resublikasida Buxgalteriya xisobini registirlari ikki yoqlama 
yozuv qoidalariga muofiq yuritiladigan jurnallar, qaydnomalar, daftarlar, 
tastiqlangan blankalardir.
9
Buxgalteriya xisobinig registirlari deb, boshlang’ich 
xujjatlarda aks ettirilgan xo’jalik mablag’lari va xo’jalik jarayonining tarkibi va 
xarakati va ularning tashkil topish manbalarini ixtisodiy mazmuniga qarab 
guruhlarga bo’lib ro’yxatga olish uchun mo’ljallangan maxsus shakldagi 
jadvallarga aytiladi. Amaliyotda buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini qayd etish, 
guruhlash va jamlashda qo‘llanilayotgan axborot tashuvchilarni nomi, shakli, 
maqsadi, yuritilish tartibi va boshqa jihatlariga qarab quyidagi turlarga ajratish 
mumkin: 
1. Bosh kitob shakli 
2. Jurnal-orderlar 
3. Memorial-orderlar 
4. Elektron-avtomatlashtirilgan shakl
Bu shakllar bir biri bilan bazi bir xususiyatiga ko’ra farqlanadi: 
-Shakldagi registirlar soni, vazifasiga ko’ra. 
9
O’zbekiston Respublikasi ,Buxgalteriya xisobi to’g’risida’’gi qonuni 10-modda

---

19 
-Registirlarning tashqi ko’rinishiga ko’ra 
-Registirlarda xronologik va tizimli yozuvlar aks ettirilishiga ko’ra. 
-Sintetik va analitik xisob malumotlarini birgalikda yozish tartibiga ko’ra. 
-Yozuvlarning yozish tartibi va texnika vositalarini qo’llash tatibiga ko’ra 
Quyidagi buxgalteriya shakllarini alohida, alohida ko’rib chiqich orqali ular 
xususiyatiga to’xtalib o’tamiz.
Bosh 
kitob 
shakli. 
Buxgalteriya 
xisobi 
shakllari 
vujudga 
kelishi,qo’llanishi,xisob ishlarini xajmidan,xisob xodimlarini malakasidan kelib 
chiqiladi. 
Buxgalteriya xisobining bosh daftar shaklini vujudga kelishi XIX asr 
boshlariga to’g’ri keldi va xozirga vaqtida xam kichik firma va korxonalarda 
foydalanib kelinmoqda. Buxgalteriya xisobining ushbu shakli sintetik scho’tlar 
xam qo’llaniladigan buxgalteriyalarga xosdir. 
Tabiiyki,kichik firma va korxonalar faoliyati doirasi katta bo’lmaganligi 
sababli,qo’llaniladigan sintetik scho’tlar miqdori xam kam bo’ladi. 
Kichik korxonalar mustaqil ravishda ishlab chiqarish va boshqaruv, xamda 
xodimlar soni va faoliyatdan kelib chiqib,tegishli organlar tastiqlagan buxgalteriya 
xisobi shakllaridan birini tanlaydilar. 
Buxgalteriya xisobini bosh daftar shaklini bir oyda xo’jalik jarayonlari 100 
tadan oshmagan korxonalar qo’llashi maqsadga muofiqdir. Buxgalteriya 
xisobining ushbu shaklida dastlabki xisob malumotlari ,,Bosh daftar” deb 
ataladigan sintetik regisirlarda yuritiladi. Bosh daftarda xronologik va tizimli 
yozuvlar birgalikda olib boriladi,shuning uchun xam kombinatsalashgan registr 
xisoblanadi. 
Buxgalteriya xisobining bosh daftar shaklida xisob ishlarida qulaylik 
yaratish maqsadida oy davomida xo’jalik jarayonlari reestrini xam yuritish 
mumkin. Xo’jalik jarayonlari reestri asosida esa bosh daftar to’ldiriladi. 

---

20