O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
6.3. Muzokaralar-diplomatiyaning shakli  sifatida.  
Bugungi  kunda  muzokaralar  jamiyat,  davlatning  siyosiy,  iqtisodiy  va 
ijtimoiy  hayotning  ajralmas  qismi  bo’lib  qoldi.  Hozirgi  kunda  aholining  juda 

---

 
45 
 
katta  qismi  xalqaro  munosabatlarda  muzokaralarning  amaliy  zaruriyati  va 
muzokaralar olib borish san’atini egallash zarurligini tushunib etdilar.  
G’arbiy  davlatlar  siyosiy,  ijtimoiy  hayotdagi  ziddiyatlarni  tinchlik  yo’li 
bilan  hal  qilinishi,  uning  mexanizmlarini  ishlab  chiqish  asosan  II-jahon 
urushidan so’ng amalga oshirildi.  
Muzokaralarda  asosan  jiddiy  masalalarni  hal  qilish  jarayonida 
foydalaniladi.  Vujudga  kelgan  muommalarni  qonunchilik  yoki  boshqa 
meyoriyhujjatlar asosida hal qilish mumkin bo’lsa, unda muzokaralarga zhtiyoj 
sezilmaydi. Muzokaralar asosan ikki tomon uchun manfaatli bo’lgan muammoni 
muhokama qilish va birgalikda qaror qabul qilinishi uchun zarur hisoblanadi.  
Siyosat bobida muzokaralar o’z qarashlari, g’oyalari ishonchlarini targ’ib 
qilish uchun qo’llanishi mumkin. Bu holat "Sovuq urush" davriga xarkterli edi. 
Ayrim hollarda muzokaralardan paydo bo’lgan ziddiyatlarni bartaraf etish uchun 
foydalanish mumkin.  
Tarixiy  jihatdan  muzokaralarning  paydo  bo’lishi,  rivojlanishi  va  uning 
shakllari uch yo’nalishda boradi:  
Muzokaralar  olib  borish  uchun  uning  mohiyatini  tushunib  etish  lozim. 
Muzokaralar  birinchi  navbatda  muammoni  hal  qilishga  qaratilgan  qo’shma 
hamkorlik  faoliyatidir.  Muzokaralarda  odatda  ikki  qatnashchi  bo’lib,  ularning 
manfaatlari umuman bir xil bo’ladi, qisman esa bir-biriga mos kelmaydi. Har bir 
konkret  faoliyatda  moslik  yoki  nomoslik  nisbati  ko’p  yoki  kam  bo’lishi 
mumkin,  ular  har  bir  muzokarada  uchraydi.  Muzokaralarning  turli ko’rinishlari 
mavjud bo’lib, ularni asosan ikkita katta guruhga bo’lish mumkin:  
1. Bo’hron va ziddiyatli holatlarni tartibga solish bilan bog’liq muzokaralar;   
2. Hamkorlik doirasida olib boriladigan muzokaralar.  
Bo’hron  va  ziddiyatli  holatlarda  muzokaralarning  muqobili  sifatida 
zo’rovonlik  harakatlari  maydonga  chiqishi    mumkin.  Bu  esa  muzokara 
ishtirokchilarining  zimmasiga  alohida  mas’uliyat  yuklaydi.  Bunday  hollarda 
tomonlar 
uchinchi 
shaxs-vositachilar 
yordamiga 
muxtoj 
bo’ladilar. 
Muzokaralarning  qanday  darajada  o’tkazilishi,  unda  qancha  davlatlarning 

---

 
46 
 
ishtirok  etishi,  muzokaralar  bir  marta  o’tkazilishi  yoki  doimiy  o’tkazilib 
turilishiga  ko’ra  farqlanadi.  Ko’p  tomonlama  muzokaralar  nisbatan  murakkab 
tuzilishga  egadir.  Bunday  muzokaralarda  o’zaro  maqbul  bo’lgan  qaror  qabul 
qilish  ancha  qiyin  kechadi  va  bu  jarayonning  uch  asosiy  bosqichini  ajratib 
ko’rsatish mumkin: 

  muzokaralarga tayyorlanish; 

  ularni o’tkazish; 

  muzokaralar natijalarini tahlil qilish va erishilgan kelishuvlarni bajarish.  
Muzokaralar  tomonlar  muzokara  o’tkazishga  o’tirishlaridan  avvalroq 
boshlanadi.  Muzokaralarga  tayyorlanish  o’zaro  bog’liq  bo’lgan  ikki  yo’nalish 
bo’yicha  ish  olib  borishni  nazarda  tutadi,  bular  tashqi  masalalar  va 
muzokaralarning 
asosiy 
qismini 
tayyorlash, 
tashkiliy 
masalalarga 
delegastiyalarni shakllantirish, uchrashuv joyi, vaqti hamda o’rinni aniqlash, har 
bir majlisning kun tartibi va boshqalar kiradi.