O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «bank ishi»

Inflyatsiya ko`rsatkichlari. Inflyatsiyada nafakat chakana baho, balki ulgurji baho ham oshib boradi. G`arb mamlakatlarida inflyatsiyaning asosiy kursatkichi kilib chakana baholarning uzgarishi (oshishi) kabul kilingan. Agar ma`lum davrda baholar ikki marta oshsa, pul ham ikki marta kadrsizlangan deb hisoblanadi. Chakana baholar usishini h isoblash maxsus davlat organlari tomonidan aniklanadigan baxolar indeksiga asoslanadi. Baxolar indeksini hisoblashning boshlangich nuktasi kilib (yuz foiz deb) bazis yili olinadi va joriy yilda baholar uzgarishi, urtacha yillik usishi sur`ati hisoblanishi mumkin.

Baholar indeksi bu joriy yildagi tovarlar va xizmatlar bahosi yigindisi, ya`ni, tovarlar bozor savati baxosining shu tovar va xizmatlarning bazis yildagi umumiy bahosi, ya`ni bozor savati bahosiga nisbati sifatida aniklanishi mumkin. Baholar indeksini hisoblashda iste`mol tovarlar bahosining indeksi katta axamiyatga ega. Baholar indeksi turli usullarda baholar darajasini solishtirishga imkon beradi. Joriy yildagi baholar indeksining bazis yildagi baholar indeksiga nisbatan oshish i- inflyatsiya - “Baholar darajasining oshishi” dan, baholar indeksining kamayishi-deflyatsiya- “Baholar darajasining kamayishi” dan dalolat beradi. Aytalik , basis davr 1990 yil bulsin (Baholar darajasi 100% deb olamiz) va1997 yilda baho darajasi 350. Demak 1990 - 1997 yillarda baholar 3,50 marta yoki 250% ga oshgan, yoki 1990 yilda biror tovar 100 sum turgan bulsa, 1997 yilda shu toavar 350 sum turadi.

Iste`mol tovarlar bahosi indeksidan tashkari ba`zi guruh tovarlar va xizmatlar masalan, kipim, oyok kiyimlar, transport, uy joy xizmatlari va bophalar buyicha baholar indekslarini hisoblash mumkin.

Inflyatsiyaning usish sur`atlari tugrisida gapirganda, uning rivojlanishini son jihatdan aniklanishning boshka yuli ham mavjud. Buning usul ―70 lar koidasi‖ deb ataladi. Agar har yili inflyatsiya darajasi ma`lum bulsa, baholar ikki karra oshishi uchun necha yil kerak ekanligini aniklash mumkin. Buning uchun ―70‖ ni har yilgi inflyatsiya darajasiga bulish kerak. Masalan, inflyatsiyaning har yillik darajasi 5% bulsa, baholar darajasi 14 yildan keyin, ikki karra oshishi kerak. Agar har yillik inflyatsiyasi darajasi 20% bulsa, baholar darajasi 3 yildan keyin ikki karra oshishi kerak.Shuni ta`kidlash kerakki, bu usul hamma vakt ham, masalan, inflyatsiyaning usishi sur`atlari yukori, (har kuni, oyda uzgarib boradigan) bulsa, qulay hisoblanmaydi ―70 lar koidasi‖ aholi jamgarmalarining, real yoki milliy maxsulot hajmining ikki marta oshishi uchun necha yil kerak ekanligini tutri aniklab berishga imkon beradi.