O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK INSTITUTI
Qo‘lyozma huquqida
UDK: 321.7 (S-21)
SOIPOV BEHZOD IKROMJONOVICH
ARAB DAVLATLARIDA DEMOKRATLASHTIRISHNING ASOSIY BOSQICHLARI VA SIYOSIY MUAMMOLARI
(Misr misolida)
5 A 310105 – Xalqaro tizimlar va global rivojlanishning siyosiy muammolari
Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan
DISSERTATSIYA

Ilmiy rahbar: s.f.n. Muhammadsidiqov M.M.

Toshkent – 2012

MUNDARIJA

	KIRISh	3
1-BOB.	DEMOKRATIYA TUSHUNCHASINING MAZMUN VA MOHIYATI	11
1.1.	Demokratiyaning xususiyatlari va ko‘rinishlari	11
1.2.	Hozirgi zamon demokratik mamlakatlari va ularning xususiyatlari	18
2-BOB.	ARAB DAVLATLARIDA KECHAYOTGAN SIYOSIY JARAYONLARNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI	31
2.1.	Arab davlatlarida siyosiy jarayonlar va ularning mohiyati	31
2.2.	Shimoliy Afrika arab davlatlari siyosiy tizimlari va ularning o‘ziga xos xususiyatlari	41
3-BOB.	MISRDA DEMOKRATIK JARAYONLAR VA ULARNING XUSUSIYATLARI	55
3.1.	Misrda demokratik tamoyillarni siyosiy jarayonlarga tadbiq etishning uslubiy jihatlari va muammolari	55
3.2.	Misr davlat boshqaruv tizimining shakllanishining amaliy masalalari	68
	XULOSA	77
	Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati	81

K I R I SH
Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi dunyoning rivoji xalqaro hamjamiyat tizimidagi olamshumul o‘zgarishlar, jumladan ikki qutbli dunyoning qulashi va jahon geosiyosiy xaritasidagi o‘zgarishlar bilan ifodalanishi mumkin. Bularning barchasi birgalikda davlatlar tomonidan yo‘qotilgan muvozanatni kollektiv xavfsizlik va iqtisodiy hamkorlikning yangi shakllari bo‘lmish integratsiyaviy tashkilotlardan izlashga undadi.
Hozirgi kunda boshqa mintaqalar singari, arab dunyosida xususan Arab Mag‘ribi davlatlarining o‘zaro integratsiyaviy jarayonlari chuqurlashib bormoqda. Bu holat globallashuv va oxirgi vaqtlarda ro‘y bergan jahon moliyaviy inqirozi va tanazulli natijasida yanada dolzarblashmoqda. Prezidentimiz I.A. Karimovning adolatli so‘zlariga asosan, “Jahon moliyaviy inqirozidan imkon qadar tez chiqish, uning oqibatlarini yengillashtirish ko‘p jihatdan har qaysi davlat doirasida va umuman, dunyo hamjamiyati miqyosida qabul qilinayotgan chora-tadbirlarning qanchalik samaradorligiga, ularning bir-biri bilan uyg‘unligiga bog‘liq”¹. Shu jihatdan mintaqaviy integratsiya jarayonlarini kuchaytirish jahon moliyaviy-iqtisodiy inqiroziga adekvat ravishdagi javob bo‘ladi deyishimiz mumkin.
Mamlakatimizda olib borilayotgan barcha ijtimoiy islohotlarning negizida asosiy bosh g‘oya qilib yurt tinchligi va xalq farovonligi maqsad qilib olingan ekan, shubhasiz xalqaro maydondagi tajribalarni o‘rganish va tegishli xulosalar chiqarish orqali bu maqsadlarga osonroq va jadallik bilan erishish mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov “Barchamizga yaxshi ma’lumki, biz o‘z vaqtida shu borada muhim qarorlar, xususan, "Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish hamda mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish to‘g‘risida"gi Konstitutsiyaviy qonunni qabul qilgan edik.
Shuningdek, siyosiy partiyalarning saylovlarda qatnashib, o‘zining nimalarga qodir ekanini isbotlashga, amalda bu partiyalarni O‘zbekistonda bo‘lib o‘tayotgan chuqur o‘zgarishlarning hal qiluvchi kuchiga aylantirishga qaratilgan chora-tadbirlar ishlab chiqilib, joriy etilganidan ham xabardorsiz - deb, ta’kidlab o‘tgan”¹.
Xalqaro huquqning umume’tirof etilgan qoidalarining ustuvorligini tan olgan hamda unga og‘ishmay amal qilayotgan demokratik davlatlardagi siyosiy jarayonlarni o‘rganish hamda demokratlashtirish jarayonlarini o‘rganish orqali birinchidan milliy huquqni yanada rivojlantirish imkoniga ega bo‘lsak, ikkinchidan ushbu davlatlarning mavjud ijtimoiy (konstitutsiyaviy) tuzumi haqidagi tasavvurlarimiz xalqaro va millatlararo do‘stlik rishtalarining mustahkamlanishiga asos soladi.
Davlat va jamiyat hayotini erkinlashtirish, inson va fuqarolar huquq va erkinliklarining kafolatlari mexanizmini yaratish borasida jahondagi yetakchi davlatlardan andoza olishimiz bilan birga ming yillardan beri shakllangan milliy urf-odat va an’analar, ajdodlarimizning boy merosini o‘zlashtirgan holda jamiyatimizni yanada demokratlashtirish imkoniga ega bo‘lamiz.
Jamiyatimizda islohotlarni samarali tashkil etib, nihoyasiga yetkazish uchun ularning muntazam kuzatib borish va o‘rganish zarur. O‘zbekistonda kechayotgan o‘zgarishlarni baholashning eng samarali usullaridan biri – bu hozirgi jarayonlarni jahon tajribalariga taqqoslash, ularni jahonning taraqqiy etgan mamlakatlarda yuz bergan demokratik rivojlanishlarda o‘rganishdir. S.Xantington ta’kidlaganidek, “yangi demokratik jamiyatlar bir-birining hamda ancha avval paydo bo‘lgan demokratik jamiyatlar tajribasidan foydalanishlari lozim” ¹.
Mustaqillik tufayli O‘zbekistonda vatan va chet el tarixining turli masalalarini tadqiq etish imkoniyati paydo bo‘lganidan foydalanib, respublikamiz tarixchilari, siyosatshunoslari, O‘zbekiston bilan bevosita hamkorlik va do‘stona munosabatlarda bo‘lgan davlatlarning tarixini va siyosiy tizimini o‘rganishni, demokratik rivojlanish tajribasini o‘rganishga kirishgani ma’lum.
Mavzuning dolzarbligini belgilovchi yana bir omil – bu mustaqil O‘zbekiston siyosatshunosligida arab davlatlarida demokratik jarayonlarning rivojlanish bosqichlarini qiyosiy tahlil etishdan iborat.