O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent temir yo'l muhandislari instituti Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti amirov s

Sinusoidal tok zanjirlarida quvvatlar balansi 
Energiya saqlanish qonunidan ma'lumki, har qanday zanjirda aktiv quvvatlar 
balansi saqlanadi: manbalar uzatayotgan aktiv quvvatlar yig'indisi iste'molchilar 
qabul qilayotgan aktiv quvvatlar yig'indisiga teng: 

---

ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI 
82 
,
1
2
1





n
k
k
k
m
k
km
r
I
P
bu yerda 
m
-manbalar soni, 
n
-iste'molchilar soni. 
Zanjirdagi manbalar uzatayotgan reaktiv quvvatlar yig'indisi sxemadagi 
induktiv g'altak va kondensatorlar iste'mol qilayotgan reaktiv quvvatlarning 
algebraik yig'indisiga teng: 
.
1
2
1





n
k
k
k
m
k
km
x
I
Q
Kompleks quvvatlar balansi: 
.
~
~
1
1





n
k
k
m
k
km
S
S
Zanjir elementlarining kompleks qarshiliklari yig'indisi teng bo'lsada, ular 
modullarining yig'indisi umumiy holda teng bo'lmasligi mumkin. Shuning uchun 
to'la quvvatlar balansi har doim ham saqlanmasligi mumkin, ya'ni: 
.
1
1





n
k
k
m
k
km
S
S
Bir fazali sinusoidal tok zanjirlarida aktiv quvvatni o'lchash uchun 
elektrodinamik yoki ferrodinamik vattmetrlar qo'llaniladi (2.17-rasm, a). Bunda 
vattmetrning belgilangan 
I*
tok va 
U*
kuchlanish qismalari (generator qismalari) 
manba qismalariga ulanadi. 
Sinusoidal tok zanjirida reaktiv quvvatni o'lchash uchun tok va kuchlanish 
vektorlari orasidagi faza siljish burchagi 90
0
ga farq qilishi kerak. Bunda vattmetr 
strelkasining burchagi: 
.




UIsin
p
S
)
/2
UIcos(
 
p
S



0
90


li burchak asbobning parallel qismiga qo'shimcha rezistor va 
g'altakdan iborat zanjirni ulash bilan hosil qilinadi. Shuni aytib o'tish joizki, bir 
fazali zanjirlarda reaktiv quvvat faqat laboratoriya tadqiqotlarida o'lchanadi. 
To'la quvvatni hisoblash uchun tok 
I
va kuchlanish 
U
ni ampermetr va 
voltmetr yordamida o'lchangan qiymatlari ko'paytiriladi:
S = UI
.
2.17 – rasm 

---

ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI 
83 
Masala:
2.17-rasm, b da keltirilgan vattmetr ko'rsatkichini aniqlang. 
Quyidagilar berilgan: 
.
8
,
1
Z
,
2
,
8
,
10
0
0
0
44
2
1
15
3
37
1
Оm
e
Оm
Z
A
e
I
A
e
I
j
j
j





