O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

The Theory of Economic Development
, trans. Redvers Opie (Cambridge, Mass.: Harvard 
University Press, 1934), p. 64. Italicized in the original. 
76
J. A. Schumpeter, 
Capitalism, Socialism, and Democracy
, 3rd ed. (New York: Harper, 1950), p. 134.

---

320 
yollanma ish yurituvchi va aksiyadorlar xususiy mulkchilik tamoyilini 
himoya qila olmay qolishadi. Ularning munosabati ishchi kuchi sinfi va 
jamiyat o‗rtasida keng yoyiladi. ―Oxir-oqibat bunga chidab tura oluvchi 
hech kim qolmaydi (nafaqat uchastka ichida, balki undan tashqarida 
ham).‖
77
Bundan tashqari kapitalizmning yana bir muvaffaqiyatli tomoni 
kapitalist tomonidan topilgan boylik hamda daromaddagi o‗zgarishlar 
―aytilgan so‗z qudrati bilan qurollangan‖ va ―amaldagi hodisalar uchun 
bilvosita javobgarlikka‖ ega bo‗lgan jamiyatda intellektual guruhlarning 
ko‗payishiga imkon yaratganligi sababli ham jarayonni tezlashtirar 
edi.‖
78
Ba‘zi hollarda ular hukumat byurokratiyasining bir qismi 
sanaladi, ammo eng muhim tomoni shundaki, hattoki ommaviy 
kommunikatsiyaning yuqori darajalarda rivojlanishi orqali ular jamiyatni 
kapitalizm institutlaridan g‗azablanganlar hamda norozilar sinflariga 
ajratishadi.
Shumpeter sekin-astalik bilan, ammo ishonchli tarzda yaqinlasha-
yotgan sevimli tizimning barbod bo‗lishini oldindan ko‗ra bildi. 
Tadbirkorning yo‗q bo‗lib ketishi hamda davlat aralashmaslik 
siyosatining tugallanishi natijasida hukumat iqtisodiyotga yana va yana 
aralashishidan voqif bo‗lgan edi. Keynsga o‗xshagan ba‘zi bir 
iqtisodchilar mazkur ichki ishlarga aralashish siyosatini kapitsalizmni 
saqlab qolishning yo‗li sifatida ko‗rishdi, ammo Shumpeter buni 
kapitalizmning batamom yakunlanish alomati, deb bildi. ―Mulkchilik 
alomatlarining yo‗qolishi‖ va tadbirkorlikning tugallanishi natijasida 
Shumpeter oldingi iqtisodiy o‗sish uchun zamin yaratgan iqtisodiyotdagi 
dinamik element g‗oyib bo‗lishini bashorat qildi.
Shumpeter ba‘zi tahsinlarga sazovor bo‗ldi, lekin asosiy bozor 
iqtisodchilaridan bunday E‘tirofga ega bo‗la olmadi.
Uning norasmiy yo‗nalishi standartlashayotgan rasmiy yo‗nalish 
modeliga mos tushmas edi. Bu faqatgina makroiqtisodiyotning asosiy 
qismini tashkil etgan hamda iqtisodiy o‗sishga alohida e‘tibor qaratgan, 
shuningdek, iqtisodiy o‗sishning rasmiy modelini yaratib bergan 1950-
yillarda R.Xarrod, E.Domar, R.Solov va T.Svan asarlarida o‗z aksini 
topdi. Ushbu rasmiy iqtisodiy o‗sish modellariga qiziqish 1930-yillarda 
sodir bo‗lgan depressiya hodisasi tufayli ahamiyatsiz bo‗lib qoldi va 
shundan kelib chiqib, iqtisodiy davr nazariyalariga alohida e‘tibor 
qaratildi.