O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
 
 

---

178 
8.2. Buyumni taqsimlash, ayirboshlash va uning ijtimoiy
me‟yorli foydaliligi 
Har xil ehtiyojlarni qondirish 
uchun buyumlar 
qanday 
taqsimlanishi kerak? Faraz qilaylik, bitta Z buyumning o‗zi uchta – A, V 
va S ehtiyojlarni qondirishi mumkin. Bu yerda A ancha muhim ehtiyoj, 
S esa unchalik ahamiyatli bo‗lmagan ehtiyoj. Demak, ehtiyojlarning har 
birini qondirish uchun Z buyumi birligining me‘yorli foydaliliklari har 
xil (mazkur sxema «Menger jadvali» deyiladi, 8.1-jadval).
8.1-jadval 
A 
V 
S 
4 
3 
3 
2 
2 
2 
1 
1 
1 
Faqat bitta Z buyum birligiga ega bo‗lgach, odam uni A ehtiyojni 
qondirish uchun foydalanadi, negaki, bu vaziyatda uning me‘yorli 
foydaliligi eng yuqori – 4 shartli birlikka teng. Agar kishida 6 ta buyum 
birligi bo‗lsa, unda ularning uchtasini u A ehtiyojni qondirishga 
ishlatadi, ikkitasini – V ehtiyojga, bittasini esa – S ehtiyojga ishlatadi. 
Bunda ehtiyojlarning umumiy qoniqishi 16 shartli birlikka teng (barcha 
Me‘yorli foydaliliklarning yig‗indisi). Bu yerda buyumlarning boshqa-
cha taqsimlanishi inson uchun ancha kam qimmatli ekanligini bilish 
qiyin emas. Shunday qilib, qandaydir bir buyum birliklari har xil 
e‘htiyojlar o‗rtasida ratsional taqsimlanganda me‘yorli foydaliliklar 
baravarlashadi: 
MUa = MUb = Mus. 
Bozorda 
tovarlarni 
xarid 
qilishda 
umumiy 
foydalilikni 
maksimallashtirish uchun ularning narxini ham hisobga olish kerak. 
Bunda xaridor qimmat tovar o‗rniga arzonroq tovarlardan ko‗proq sotib 
olishi va bu bilan u xarid qilingan tovarlarning har biriga sarflangan har 
bir pul birligidan bir xil qoniqish hosil qilishi mumkin. Gossenning 
ikkinchi qonuni me‘yorli foydaliliklarning baravarlashuvini ifodalaydi, 
ya‘ni bu qonunga muvofiq bir pul birligiga olingan har bir tovarning 
me‘yorli foydaliliklari tengligi amal qilishi kerak. Boshqacha aytganda, 
go‗sht yoki baliq sotib olishga sarflangan har bir oxirgi pul birligi, o‗z 

---

179 
foydaliligi bo‗yicha, makaron yoki kartoshka sotib olishga sarflangan 
oxirgi pul birligiga teng bo‗lishi kerak. 
Iste‘mol muvozanatining bunday shartini quyidagicha ifodalash 
mumkin: 
,
...
3
3
2
2
1
1
n
n
P
MU
P
MU
P
MU
P
MU



