|
1-bob. KO„CHMAS MULK QIYMATINI BAHOLASHNING
NAZARIY ASOSLARI VA ZAMONAVIY KONSEPSIYALARI
1.1. Ko„chmas mulk qiymatini baholashning mazmuni va maqsadi
Mamlakatimizda bozor iqtisodiyoti islohatlarining bosqichma-
bosqich amalga oshirilishi, mulk shakllarining o‗zgarishi jarayonida
yuzaga kelgan mulk bozorida baholash faoliyatining shakllanishi va
rivojlanishi bozor munosabatlarining iqtisodiyotimizga jadal tatbiq
etilishi bilan bog‗liq.
Demak, davlat bozor iqtisodiyoti tizimiga o‗tishi bilan o‗zining
tasarrufidagi mol-mulkni xalqqa, jamoalarga hamda individual
shaxslarga bera boshladi. Buning negizida esa ushbu mulkni baholash va
uni xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarishi zarurati paydo
bo‗ldi. Ayni damda, ushbu zarurat mulk qiymatini baholash
faoliyatining rivojlanishiga asos bo‗lib xizmat qildi.
Baholash tushunchasi keng qamrovli tushuncha bo‗lib, mulkni,
ya‘ni, bino va inshootlarni, mashina va uskunalarni, transport
vositalarini va qolaversa, insonning salohiyatidan tortib, yer yuzidagi
barcha – jamiki narsalarga baho berishdan iboratdir.
Baholash faoliyatida, ko‗chmas mulkni baholash, uning mohiyati,
o‗ziga xos xususiyatlari, baholash faoliyati ketma-ketligi, unga tegishli
me‘yoriy-huquqiy hujjatlar haqida gap yuritiladi.
Baholash faoliyati respublikamizda mustaqillikka erishilgan
davrdan boshlab asta-sekin rivojlana boshladi. Boshlang‗ich davrlardagi
xalqaro talablarga mos keladigan mulkni baholash milliy standartlarini
ishlab chiqish va amalda qo‗llash borasidagi ijobiy tajriba haqida gapira
turib, ayni vaqtda baholovchi ekspertlar faoliyatini ma‘lum tartib va
qoidalarga bo‗ysundiruvchi tegishli to‗la me‘yoriy negizning, uni
boshqarish va nazorat qilishni samarali tizimining amalda mavjud
bo‗lmaganligini ta‘kidlab o‗tish zarur.
7
Baholashni o‗rganish uchun, avvalo ma‘lum iqtisodiy, texnik
bilimlarga ega bo‗lish, baholash faoliyatining mazmun-mohiyatini
tushunib yetish, mulk va mulk egasini aniqlash va nihoyat, aynan,
baholash sohasi bo‗yicha tahsil olishi zarur. Buning uchun baholash
faoliyatini o‗rganish, ma‘lum bir tajriba orttirish va bilim maskanlarida
o‗qish tavsiya etiladi.
Baholovchilar – mulkning baholanishini amalga oshirish hamda
tegishli hisobot hujjatlarini tuzish bilan bog‗liq bo‗lgan iqtisodiyot
sohasida ishlayotgan mutaxassislar. Professionallar kabi
baholovchilar ta‘lim, maxsus tayyorgarlik, asoslilik va namoyon
bo‗lgan kasbiy bilimlar sohasidagi qat‘iy talablarga javob berishlari
lozim. Shuningdek, ular uzluksiz ravishda yuqori ma‘naviy
tamoyillar (etika (odob-axloq) me‘yorlari) va kasbiy namunalarga
(standartlarga) amal qilishlari lozim.
Baholash faoliyatini amalga oshirishda – baholash sertifikatiga
ega, malakali baholovchi va shu bilan birga baholash faoliyatini amalga
oshirish litsenziyasiga ham ega bo‗lishini talab qiladi ―Baholash
faoliyati to‗g‗risidaˮgi qonunning 4-moddasi
1
. Baholash faoliyati bilan
shug‗ullanuvchi malakali mutaxassislarni tayyorlash, qayta tayyorlash
va malakasini oshirish masalasiga alohida e‘tibor qaratish kerak.
Bundan tashqari, baholovchi ekspertlarni tegishli professional
darajada o‗qitish va attestatsiyadan o‗tkazish, baholash faoliyatining
ilmiy negizini ta‘minlovchi uslubiy materiallarni tayyorlash va ishlab
chiqish, chet el professional standartlarini milliy zamonaviy sharoitlarga
moslashtirishni tashkil etmay turib, baholash faoliyatini rivojlantirishni
amalga oshirib bo‗lmaydi. O‗zbekistonda baholash faoliyati ma‘lum
darajada rivojlanmoqda, negaki sotish va sotib olish, ijara, garov,
sug‗urta, asosiy jamg‗armalarni qayta baholash, korxonalarning
birlashuvi va jalb etilishi, merosxo‗rlik huquqining bajarilishi, sud
hukmining ijro etilishi uchun o‗z vaqtida obyekt qiymatini baholash
zarur bo‗ladi.
1
O‗zbekiston Respublikasining ―Baholash faoliyati to‗g‗risida‖gi qonuni. O‗zbekiston Respublikasi qonun
hujjatlari to‗plami. 2009 y. 15-son.
8
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so‗ng mulkni davlat
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish chora-tadbirlari jadal sur‘atlar
bilan boshlandi. Shu o‗rinda aytib o‗tish kerakki, davlat tasarrufidagi
mulkni xususiylashtirish uchun baholash faoliyatiga bevosita talab
tug‗iladi. Bundan tashqari, rivojlanayotgan har qanday mulk bozorida
kechadigan
munosabatlarning
barchasi
baholash
faoliyatining
rivojlanishini taqozo etadi. Demak o‗z-o‗zidan demokratik davlatda
xususiylashtirish jarayonlari va bozor munosabatlari qancha jadal
rivojlansa, baholash faoliyati ham shu jarayon o‗sishiga qarab rivojlanib
boradi.
Ko‗chmas mulkni baholash quyidagi
Do'stlaringiz bilan baham: |
