O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

7.3. Axborot yig„ishni baholashni o„tkazishning asosiy bosqichi 
sifatida. Tashqi va ichki axborotlar manbalari 
 
Ko‗chmas mulkni baholashni amalga oshirishdan avval baholovchi 
baholash obyekti haqida kerakli ma‘lumotlar to‗plashi lozim. Ma‘lumot 
baholovchi tomonidan turli manbalardan olinadi. Ammo bunda barcha 
manbalar ishonchli bo‗lmog‗i darkor.
 
Ko‗chmas mulkni baholashda baholovchi tashkilotning axborot 
manbayi bo‗lib quyidagilar hisoblanadi
: 

yuridik shaxslarni davlat ro‗yxatidan o‗tkazishni amalga 
oshiruvchi organlar tomonidan – yuridik shaxslarning davlat reestriga 
kiritilgan ma‘lumotlar hajmida;

ko‗chmas mulk obyektiga bo‗lgan huquqlarni va u haqda 
tuzilgan bitimlarni davlat ro‗yxatidan o‗tkazishni amalga oshiruvchi 
organlar tomonidan – ko‗chmas mulkka bo‗lgan huquqlarning davlat 
reestriga va ko‗chmas mulk haqidagi ochiq foydalanish mumkin bo‗lgan 
boshqa ma‘lumotlar bazalariga kiritilgan ma‘lumotlar hajmida;

davlat soliq xizmati organlari tomonidan – bitim predmeti 
bo‗lgan ko‗chmas mulk obyekti bo‗yicha soliqlarni to‗lash yuzasidan 

---

183 
qarz mavjud emasligi haqida;

ichki ishlar organlari tomonidan – bitim predmeti bo‗lgan 
ko‗chmas mulk obyekti manzili bo‗yicha fuqarolar qayd etilganligi 
haqida;

davlat notarial idoralari tomonidan – bitim predmeti bo‗lgan 
ko‗chmas 
mulk 
obyektini 
boshqa 
shaxsga 
o‗tkazishning 
taqiqlanmaganligi 
va 
mazkur 
ko‗chmas 
mulk 
obyektining 
xatlanmaganligi to‗g‗risida;

kommunal xizmatlar ko‗rsatuvchi tashkilotlar tomonidan – bitim 
predmeti bo‗lgan ko‗chmas mulk obyekti bo‗yicha ko‗rsatilgan 
xizmatlar uchun haq to‗lash yuzasidan qarz mavjud emasligi haqida;

xususiy uy-joy mulkdorlarining shirkatlari tomonidan – bitim 
predmeti bo‗lgan ko‗chmas mulk obyekti bo‗yicha umumiy mol-mulkni 
saqlash uchun majburiy badallarni to‗lash yuzasidan qarz mavjud 
emasligi haqida;

tuman (shahar) bandlikka ko‗maklashuvchi va aholini ijtimoiy 
muhofaza qilish markazlari, O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi 
huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg‗armasining tuman (shahar) 
bo‗limlari, sog‗liqni saqlash muassasalari va xalq ta‘limi muassasalari 
faoliyatini metodik ta‘minlash va tashkil etish tuman (shahar) bo‗limlari 
tomonidan – fuqarolarning ayrim toifalariga mansub shaxsning (voyaga 
yetmaganlar va belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz yoki 
muomala layoqati cheklangan deb topilgan boshqa shaxslar, nogironlar, 
pensionerlar va boshqalarning) muomala layoqatini aniqlash uchun zarur 
bo‗lgan ma‘lumotlar hajmida;

fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organlari tomonidan – 
bitim predmeti bo‗lgan ko‗chmas mulk obyektiga nisbatan huquqqa ega 
bo‗lgan shaxslar tomonidan nikohning tuzilganligi yoki bekor 
qilinganligi to‗g‗risida yoxud ularning tug‗ilganligi yoki o‗limi 
to‗g‗risida dalolatnoma yozuvining mavjudligi yoxud mavjud emasligi 
haqida. 
Ko‗chmas mulkning qiymati baholashda nafaqat ichki omillar 
bilan, balki ko‗plab tashqi omillar bilan ham belgilanadi. Ko‗chmas 
mulkning qiymati ko‗proq tashqi muhitning holatiga, mamlakatdagi 

---

184 
siyosiy va iqtisodiy barqarorlikning darajasiga bog‗liq. Shunday ekan, 
ko‗chmas mulkni baholashda tashqi muhitga bog‗liqlik tamoyilini 
inobatga olish zarur. Ko‗chmas mulk baholash usullari uchun muhim 
bo‗lgan ma‘lumotlar sifati hajmi va tahlil qilish uchun professional 
to‗plangan bo‗lishi lozim. Ko‗chmas mulk baholash uchun talab zarur 
ma‘lumotlarni samarali foydalanish tizimlashtirish va tasnifi. Ko‗chmas 
mulkni baholash uchun kerak bo‗lgan ma‘lumotlarni