O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt davlat iqtisodiyot universiteti “Kompyuter tizimlari va tarmoqlari” fanidan Mustaqil ish Mavzu: Kompyuter tarmoqlarida axborot himoyalash

Tarmoqni himoyalash zarurligi quyidagi hollardan kelib chiqadi:

• boshqa foydalanuvchilar massivlarini o’qish;
• kompyuter xotirasida qolib ketgan ma’lumotlarni o’qish;
• himoya choralarini aylanib o’tib, ma’lumot tashuvchilarni nusxalash;
• foydalanuvchi sifatida yashirincha ishlash;
• dasturiy tutgichlarni ishlatish;
• dasturlash tillarining kamchiliklaridan foydalanish;
• himoya vositalarini bilib turib ishdan chiqarish;
• kompyuter viruslarini kiritish va ishlatish.

Tarmoq muhofazasini tashkil etishda quyidagilarni e’tiborga olish lozim:

tarmoqsa ma’lumot uzatishning nazorati;

axborot zaxiralariga kirishning nazorati;

tarmoq bilan ulangan boshqa tarmoqlarga ma’lumot tarqalishining nazorati.

fayllarga kirishning nazorati;

muhofaza tizimining nazorati;

Kompyuter tarmoqlarida zamonaviy himoyalash usullari va vositalari

Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash deb foydalanuvchilarni ruhsatsiz tarmoq elementlari va zaxiralariga egalik qilishni man etishdagi texnik, dasturiy va kriptografik usul va vositalar, hamda tashkiliy tadbirlarga aytiladi.

Egalikni boshqarish — tizim zaxiralari bilan ishlashni tartibga solish usulidir.

Niqoblash — ma’lumotlarni o’qib olishni qiyinlashtirish maqsadida ularni kriptografiya orqali kodlash.

Tartiblash — ma’lumotlar bilan ishlashda shunday shart-sharoitlar yaratiladiki, ruhsatsiz tizimga kirib olish extimoli kamaytiriladi.

Majburlash —qabul qilingan qoidalarga asosan ma’lumotlarni qayta ishlash, aks holda foydalanuvchilar modsiy, ma’muriy va jinoiy jazolanadilar.

Undamoq — axlokiy va odobiy qoidalarga binoan qabul kilingan tartiblarni bajarishga yo’naltirilgan.

Hozirgi kunda ma’lumotlarni ruhsatsiz chetga chiqib ketish yo’llari quyidagilardan iborat:

• elektron nurlarni chetdan turib o’qib olish;

• aloqa kabellarini elektromagnit tulkinlar bilan nurlatish;

• yashirin tinglash qurilmalarini qo’llash;

• masofadan rasmga tushirish;

• printerdan chiqadigan akustik to’lqinlarni o’qib olish;

• tizim xotirasida saqlanib kolgan ma’lumotlarni o’qib olish;

• himoyani yengib ma’lumotlarni nusxalash;

• qayd qilingan foydalanuvchi niqobida tizimgakirish;

• dasturiy tuzoqlarni qo’llash;

• dasturlarda maxsus belgilangan sharoitlarda ishga tushishi mumkin bo’lgan qism dasturlarning mavjud bo’lishi;

• aloqa va apparatlarga noqonuniy ulanish;

• himoyalash vositalarini qasddan ishdan chiqarish;

• kompyuter viruslarini tizimga kiritish va undan foydalanish.

Hozirgi kunda tarmoq havfsizligini ta’minlash maqsadida ishlab chiqilgan texnikaviy vositalarni quyidagicha tasniflash mumkin:

Fizikaviy himoyalash vositalari — maxsus elektron qurilmalar yordamida ma’lumotlarga egalik qilishni taqiqlash vositalaridir.

Mantiqiy himoyalash -- dasturiy vositalar bilan ma’lumotlarga egalik qilishni taqiqlash uchun qo’llaniladi.

Havfsizlikni auditlash tizimlari -- joriy etilgan operatsiyey tizimdan o’rnatilgan parametrlarni zaifligini qidirishda qo’llaniladigan tizimdir.

Real vaqtda ishlaydigan havfsizlik tizimi — doimiy ravishda tarmoqning havfsizligini taxlillash va auditlashni ta’minlaydi.

Tarmoqning zaifligini aniqlash — tarmoq zaxiralariga sun’iy hujumlarni tashkil qilish bilan mavjud zaifliklarni aniqlashda qo’llaniladi.

Misol sifatida quyidagi vositalarni keltirish mumkin:

• Free Space Communication System — tarmoqsa ma’lumotlarning xar hil nurlar orqali, masalan lazerli nurlar orqali almashuvini ta’minlaydi;

• SDS tizimi — ushbu dasturiy tizim ma’lumotlarini nazorat qiladi va qaydnomada aks ettiradi. Asosiy vazifasi ma’lumotlarni uzatish vositalariga ruhsatsiz kirishni nazorat qilishdir;