O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti



Download 3,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet330/457
Sana17.01.2022
Hajmi3,63 Mb.
#382362
1   ...   326   327   328   329   330   331   332   333   ...   457
Bog'liq
jo'rayev mal 2

Tayanch  tushuncha  va  iboralar:
  Kasb  –  hunar, 
mutaxassislik,  malaka,    texik  rivojlanishni  ishchilar  kasbiy 
tarkibini    o‘zgarishiga  ta’siri,  kasblarning  guruxlanishi,    kasblar 
ruyxati, Kasb – hunar ta’limining  axamiyati va vazifasi, ta’limni 
boshkarish.  
 


KASBIY TA’LIM METODIKASI 
 
264
 
Keng malakali xodim-mutaxassisni modeli quyidagicha ko‘rinishda tuzilishi 
mumkin: 
1.
 
Prognostik – oldindan bilish va ish rivojini xarakterlash. 
2.
 
Malakaviy- texnik mazmuniga qo‘yiladigan talablar. 
   1. Bu maqsadda maxsus ruxsat etilgan va tasdiqlangan hujjatlarni: maqola, 
qo‘llanma, ilmiy-texnik kutubxona axborotlardan turli xil ilmiy tashkilotlar, 
dissertatsiyalar, axborot va konferensiya materiallaridan keng foydalaniladi. 
   2.  Ishchi-xodimlarni  malakaviy  tayyorlashda ishlab chiqilgan talab va 
mazmun. Oldindan tashxislangan ma’lumotlar modelda qayd qilinib ilmiy tayangan 
holda xodimni malakasini oshirishga imkon beradi. SHu bilan birga didaktik 
prognozni ham ajratish zarur bo‘ladi. O‘quv rejasini va dasturlarni 
mukammalligidan va ishchi reja ustida ishlashda tashxisli ma’lumotlar zarur
 
      
  Kasblar   katorida  
mehnat  
taksimotining 
 
natijasibulmish   alloxida  mutaxassisliklar  ajralib  turadi.  Mutaxassislik 
mehnatdagiga  nisbatan  tor  sohadagi  ishlarni  uz  ichiga  oluvchi  rivojlangan 
faoliyatning  xilma–xil  turidir.  Masalan:  chilangarlik  kasbining  xilma-xilligi: 
chilangar  asbobsiz,  chilangar-yiguvchi,  chilangar–ta’mirchi,  kabi  xam  turli 
kurinishlarga egadir.     Ishchilar mutaxassisligi mehnat qurollari ning kullanishi va 
mehnat usullariga, mehnat maxsulotlariga (asboblar tayyorlash, mashina ta’miri va 
boshkalar) karab belgilanadi.  
Kasb  yoki  mutaxassislikni  turli  xilda  egallash  mumkin.  Ishchining  u  yoki  bu 
mehnat faoliyatidagi turi va kurinishiga tayyorgarlik darajasi malaka debataladi.  
Malaka uz navbatida razryadlar va (klasslar) sinflar bilan belgilanadi.  
1.2.Texnika rivojlanishi ta’sirida ishchilar kasbiy tarkibining uzgarishi.   
Xalq  xujaligining  barcha  sohalaridagi  texnika  tarakkiyoti,  ishlab  chiqarish 
jarayonlarini  avtomatlashtirish  va  texnologiyaning  takomillashuvi  ishchi 
mehnatining mazmuni hamda malakasining uzgarishiga olib keladi. Akliy mehnatni 
kullash  imkoniyatlarini  kengaytiradi,  akliy  yoxud  jismoniy  mehnat  urtasidagi 
mavjud farqni bartaraf etishga yordamlashadi. YAngi texnika, texnologiya va ishlab 
chiqarishni  yangicha  tashkil  etishning  paydo  bulishi  bilan  eskilarini  sikib  chiqarib 
yangi kasb va mutaxassisliklar vujudga keladi.  
Tarkib  topgan  an’anaviy  kasblar  mazmuni  uzgaradi,  murakkab  mashina  va 
mexanizmlarni boshkaradigan malakali ishchilar soni usadi.  
Kishlok  xujaligidagi  texnika  tarakkiyoti  mazkur  soha  ishchilarini  yo`qori 
malakada  tayyorgarligi  uchun  yo`qori  talablar  qo‘yadi.  Bu  bilan  texnikani  erkin 
boshkaradigan,  mexanizatsiya  va  ximiyalashtirishni  kishlok  xujaligiga  tadbik  kila 
oladigan,  kishlok  xujaligining  madaniy  ekinlardan  mul  xosil  etishtiradigan, 
chorvachilikda  yo`qori  unumdorlikka  erishadigan  ishchi  mexanizatorning  ixtisosi 
belgilanadi.  Traktorchilik  kasbida  gildirakli  va  zanjirli  traktorlarning 
xayFFFovchilari  kombaynchilik  kasbida  ixtisoslashtirilgan  donli  tirkama  va 


KASBIY TA’LIM METODIKASI 
 
265
 
kombaynlarni xaydovchi mexanik kasbi ajralib chikdi. Galla va zigir yanchadigan 
hamda  zigir  poyalarini  boglaydigan  agregatlar  barcha  murakkab  mashinalarning 
mashinistlari,  sigir  larni  elektr  toki  bilan  soguvchilar,  mashinada  sut  soguvchilar, 
paxta  terish  mashinalarining  mexanik–xaydovchilari,  inkubator–operatorlari, 
chorvachilik  fermalariga  xizmat  kursatuvchi  elektromontyor  hamda  elektr 
chilangarlar, naladchiklar kabi kasblar vujudga keldi. Osma va yarim osma kishlok 
xujalik  texnikasining  yuzaga  kelishi  munosabati  bilan  pritsepchilar,  xususan 
kombaynchi va mashinist vazifasini keng  ixtisosli traktorchi–mashinistlar boshkara 
boshladi.  Avtomatlashtirishdan  kartoshka  va  sabzavotlarni    tozalash  va  ma’lum 
darajada  konditsiyalash  kabi  jarayonlarni      xam  kamrab  olmokda.  Uzgarishlar 
traktor,  kombayn,  avtomobil  va  boshka  murakkab  mashinalarni  boshkaradigan 
mexanizatsiyalashgan texnika zonalari xodimlari mehnati xarakterli va mazmunida 
kechadi.  Bunda  mexanizatorlarga  xizmat  kursatadigan  eng  takomillashgan  texnika 
kullaniladi.  Bu  zvenolarda  barcha  ishlar  kul  mehnatisiz  mashina  va  mexanizmlar 
yordamida bajariladi.  
Qishloq 
xo‘jaligiga 
sarflanadigan 
mehnatning 
umumiy 
hajmida 
mexanizatorlarning  mashina  yordamida  kiladigan  mehnati  j/x  shirkat  xujaliklari 
tuzatish  ustaxonalari  ishchilarining  xissasi  keskin  oshadi.  Bunda  turli  kishlok 
xujalik  mashinalari  ta’miri  buyicha  chilangarning  mehnati  uzgachadir.  Agar 
ilgarilari  chilangar  uchun  amaliy  ish  kunikmasiga  ega  bulish  kifoya  kilgan  bulsa 
xozir  bu  mashinalar  tuzilishlarini  ishlash  printsiplarini  turli  xildagi  avtomobil, 
traktor, kombaynlarining texnik hamda  eksplutattsiya qilish xususiyatlarini bilishi, 
yigilgan  avtomashina  va  traktorlarning  alloxida  kismlarining  tugri  yigilganligi 
hamda  sozlash  sifatini  mustaqil  tekshira  olishi,  dvigatellar  ichidagi  kamchilikni 
eshitish bilan aniqlashi va bartaraf kila oladigan murakkab chizmalarni ukish hamda 
zarur xisob–kitob kila bilish kerak.  
Traktorchilarning mehnat vazifalari xam sezilarli darajada kengaydi. Kupchilik 
traktorchi  mashinistlardan  fakat  dala  va  transport  ishlaridagina  foydalanmasdan, 
balki  texnikani  ta’mirlashda,  chorvachilikda  xam  foydalanilmokda.  Kasblar 
tarakkiyotida  asosiy  harakatlantiruvchi  shu  kompleks  avtomatlash-tirish  va 
mexanizatsiyalash bulib koldi.  
SHunday  ekan,  ertangi  kun  ishchisi,  muxim  yo`qori  malakalarni  egallagan 
bulishi va oldingi ishchi malakasi bilan farq kilib turishi kerak. YAngi boskichdagi 
texnika tarakkiyotining muxim sharti sanoat, kurilish va kishlok xujaligi sohasidagi 
ishchilar, hunar–texnika tayyorgarligining yo`qsak darajada bulishidir.  
1.3. Kasblarni guruxlanishi va kasblar ruyxati.  
Ishlarning ko‘lami va xilma–xilligiga kura ishchi kasblari uch turga bulinadi:  
Turli ishlar va bir turda jixozlangan ish joyida bajariladigan operatsiyalar bilan 
boglik  bulgan  kasblar,  masalan:  yagona  yoki  mayda  seriyali  ishlab  chiqarish 
sharoitida ishlovchi tokar.  


KASBIY TA’LIM METODIKASI 
 
266
 
Maxsus  jixozlarga  xizmat  ko‘rsatish  yoki  doirasi  chegaralangan  ish  bajarish 
bilan  boglik  bulgan  mayda  ixtisosdagi  kasblar:  elektromontyorlar,  buldozerchi, 
sterjenchi.  
Tor  ixtisosli  kasblar  (operatsion),  ya’ni  maxsulot  tayyorlashning  umumiy 
jarayonida birdan ortik ish jarayonini bajarishi.  
Kasblar kullaniladigan ish quroliga kura farqlanadi. Kasblar xalk xujaligining 
biror sohasiga mansubligiga karab, sohali va sohalararo kasblarga bulinadi. Sohali 
kasblar  xalk  xujaligining  muayyan  sohasi  bilan  boglikdir.  Masaslan:  to‘quvchi,  
yigiruvchi – tukimachilik sanoati bilan, elektromontyor bilan elektr mashinalarining 
avtomatchisi–izoshrofkachi,  statorlar  va  rotorlar  obmotkachisi–  elektrotexnika 
sanoati va hokazolar bilan boglikdir.        Ish vaktini iktisod qilish va ish unumini 
oshirish  imkonini  beradigan  aralash  kasblar  tobora  kuprok  tarkalmokda.  Bu 
kasblardagi  ishchilar  bir  yoki  yangi  ikkinchi  kasb  doirasida  aralash  ixtisoslarni 
egallamokdalar.  Aralash  kasblar  kurilish,  urmon  neft  sanoatida  kishlok  xujaligida 
kuprok  tarkaldi.  Aralash  kasblar  yangi  texnika  va  texnologiya  extiyojlariga  javob 
beradi, ish qurollaridan yaxshirok foydalanishga imkon yaratadi. 
  
                                     

Download 3,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   326   327   328   329   330   331   332   333   ...   457




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish