|
Gormonal preparatlar
Gormonlar grekcha so‘zdan olingan bo‘lib, hormao – “harakatga keltirmoq”, “qo‘zg‘altirmoq” degan ma’nolarni bildiradi. Ular xar xil kimyoviy tabiatga ega bo‘lgan, organizmning mahsus hujayralari ichki bezlaridan doimiy ravishda ajralib, qon yoki limfa suyuqligiga tushib turadigan, shu bilan birga organizmning modda almashinuvi va fiziologik funksiyasini boshqarib turadigan biologik faol moddalardir. Hozirgi paytda 60 ga yaqin biologik faol ichki sekretsiya bezlari ma’lum bo‘lib, ularning har biri gormonal faollikka egadir.
Gormon va gormon preparatlarining tasnifi:
1. Ta’sir tabiatiga ko‘ra
2. Kimyoviy tuzilishiga ko‘ra
3. Ishlab chiqarilish tizimiga ko‘ra
Ta’sir tabiatiga ko‘ra gormonlarning tasniflanishi:
1. Boshlovchi (trop omilli gormonlar, MNS gormonlari)
2. Bajaruvchi (periferik bez gormonlari)
Kimyoviy tuzilishiga ko‘ra gormonlar va gormon preparatlarining tasniflanishi:
1. Peptid tabiatli gormonlar (glyukogen, kalsitonin, somatostatin, vazopressin, oksitotsin)
2. Aminospirt hosilalari gormonlari (adrenalin, noradrenalin, oksitotsin)
3. Yog‘ tabiatli yoki steroid gormonlar (kortikosteroidlar, androgenlar, estrogenlar)
4. Paragormonlar yoki to‘qima gormonlari (gastrin, sekretin, geparin)
5. Oqsil tabiatli gormonlar
- oddiy gormonlar (insulin, prolaktin, o‘sish gormoni)
- murakkab gormonlar (folatropin, lyutropin, tirotropin)
Organizmda gormonlarning ishlab chiqarilishi va ta’siri MNS tomonidan boshqariladi. Tashqi va ichki muhit va sharoit xaqidagi butun ma’lumot MNS ga kelib tushadi va u erda nerv va gumoral javob signallari hosil bo‘ladi.
Endokrin bez gormon preparatlarining olinishi:
1. Kimyoviy yo‘l bilan (oksitotsin, vazopressin)
2. Gen injeneriyasi bo‘yicha (insulin, somatotropin, kalsitonin)
Kimyoviy yo‘l bilan steroid, oqsil va aminokislota tabiatli gormon preparatlarini sintez qilish ko‘p bosqichli va norentabel bo‘lganligi sababli, bugungi kunda ko‘proq biotexnologiyada fizik-kimyoviy va genetik yo‘nalishlarning rivojlanishi bilan gormon preparatlari gen injeneriyasi usulida olinmoqda. Bu yo‘l bilan gormon preparatlarini olishda yuqori harorat, katalizator, bosim va boshqalar talab qilinmaydi.
Oshqozon osti bezi gormon preparatlari
Insulin (Insulinum, grekchadan insula - orol) – oshqozon osti gormoni bo‘lib, Langergans orolchalarining β-hujayralarida ishlab chiqariladi. U kimyoviy jihatdan oqsil tabiatga ega. Inson insulinining molekulasi ikkita A va V polipeptid zanjiridan iborat bo‘lib, ular ikkita disulfid bog‘lari bilan birikkan. A zanjiri 21 ta, V zanjiri 30 ta aminokislota qoldig‘ini saqlaydi. Molekulyar massasi 58000.
Birinchi marta 1921 yilda Kanadaning Toronta shaxrida tadqiqotchilar F.G.Benting va Ch.X.Bestlar, itning oshqozon osti bezini etonol yordamida oksidlash orqali insulin ajratib olishga muvoffaq bo‘ldilar. Uning birinchi kristallari 1952 yilda gormonlarni boshqa gormonga o‘xshash moddalardan tozalash usullarining kashf qilinishi bilan (immunoelektroforez va yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi) sintez qilindi. Bugungi kunda shoxli qoramol va cho‘chqalarning oshqozon osti bezidan insulin olishning bir necha texnologiyalari ishlab chiqilgan
Ko‘pgina farmatsevtika korxonalari va kompaniyalari tomonidan insulinni olish texnologiyasini takomillashtirish bo‘yicha, keng miqyosidagi tadqiqotlar olib borilmoqda. Daniyaning “Novo Indastri” kompaniyasi tomonidan V zanjiridagi alanin qoldig‘ini treoninga almashtirish asosida insulin ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan. Bu usul, mahsulotni xromatografik tozalash usulida fermentativ almashinish hisobiga amalga oshiriladi. Natijada 99% toza modda saqlovchi, bir komponentli insulin hosil bo‘ladi.
Amerikaning “Eli Lilli” kompaniyasi insulinni olishda, nisbatan yuqori texnologik darajasiga ega bo‘lgan ishlab chiqarish va tozalash jarayonidan foydalanadi. 1980 yildan boshlab ishlab chiqarilayotgan insulin preparatlari, qo‘shimcha tozalash bosqichida, ionalmashinish xromatografiya usulidan foydalangan holda ishlab chiqarilmoqda. Aynan shu kompaniya, insulinni gen injeneriyasi usulida ishlab chiqaradigan yirik markazlardan biridir. E.Soli E 12 shtammlarning nopatogen hujayralari, insulinni biosintez yo‘li orqali olishda boshlang‘ich xomashyo hisoblanadi. Buning uchun proinsulinning pHK sida qayta transkriptazalash yordamida, DNK nushasi sintez qilinadi. Disulfid bog‘larining paydo bo‘lishi bilan, proinsulin insulin molekulasini hosil qiladi. Rekombinatlangan DNK asosida olinadigan insulin ishlab charishdagi tozalash jarayoni, izoelektrik cho‘ktirish va kristallash, gelfiltratsion xromatografiya va ion almashinish xromatografiyasiga bog‘liq.
In’eksiya uchun insulin (Insulinum pro injectionibus). U muhit pH 3,0-3,5 bo‘lguncha oksidlangan xlorid kislotasi qo‘shib, kristallik insulinni suvda eritish yo‘li bilan olinadi. Eritmaga solyubilizator sifatida 1,6-1,8% glitserin, konservant sifatida esa 0,25-0,3% miqdorida fenol qo‘shiladi. Eritma filtrlash orqali sterillanadi. 1 ml eritma 40-80 TB saqlaydi.
Suinsulin (Suinsulinum). Cho‘chqalarning oshqozon osti bezidan, atsetatli bufer yordamida olinadigan insulin kristalini eritish yo‘li bilan olinadi. Eritmaning muhit pH 7,0-7,5, konservant – nipagin, 1 ml eritma 40-80 TB saqlaydi. Har ikki preparat ham qandli diabetni davolashda asosiy preparatlardan biri hisoblanadi. Ular nisbatan davomiy bo‘lmagan qandni tushirish ta’siriga ega samaradorlikni odatda in’eksiya qilingandan so‘ng 15-20 daqiqa ichida yuzaga keladi. Umumiy ta’sir davomiyligi 6 soat. Preparat kamdan-kam holatlarda allergik reaksiyalar keltirib chiqaradi. 5-10 ml dan rezinka tiqin bilan mahkamlangan, alyumin qopqoqli flakonlarda chiqariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
