O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent farmatsevtika instituti “tasdiqlandi”

Dori moddalarini kelib chiqishiga ko‘ra tasniflash. Bu ikkita asosiy katta guruhga bo‘linadi:

1. 
   Birlamchi ishlov berish jarayonidan o‘tgan(aralashmalardan tozalash, quritish, saralash va boshq.), kelib chiqishi mineral, o‘simlik va hayvon tabiatiga ega bo‘lgan moddalar:
   

• 
  mineral dori moddalari (ichimlik sodasi, faollashtirilgan ko‘mir, dorivor balchiq va boshq.);
  
• 
  dorivor o‘simlik xom ashyolari (yig‘malar, barglar, o‘tlar (er ustki qismlari), gullar, mevalar, urug‘lar, ildizlar, ildizpoyalar, po‘stloq va boshq.);
  
• 
  hayvonlardan olinadigan dori moddalari (uy hayvonlarining ichki sekretsiya bezlaridan olidigan dori moddalari).
  

2. Maqsadli yo‘naltirilgan sintez orqali yoki tabbiy xom ashyolarni qayta ishlash orqali olingan sintetik yoki yarim sintetik dori moddalari.

Bular quyidagi kichik guruhlarga bo‘linadi:

1. 
   Kimyoviy moddalar. Bu turdagi dori moddalari tabiati bo‘yicha individual kimyoviy dori moddalar bo‘lib, kelib chiqishi jihatidan tabiiy xom ashyolarni sintez qilish yoki tozalash orqali olinadi (natriy xlorid, natriy sulfat, kumush nitrat, xlorid va sulfat kislotalari, natriy gidrokarbonat, kaliypermanganat, natriy tiosulfat va boshq.);
   
2. 
   Kimyo-farmatsevtik dori moddalari. Bular tabiati jihatidan kimyoviy individual moddalar bo‘lib, murakkab sintez qilish yo‘llari orqali olinadi. Masalan, sulfanilamidlar (streptotsid, norsulfazol), silga qarshi ishlatiladigan dori moddalari (ftivazid), uxlatuvchi va og‘riq qoldiruvchi dori moddalari, bezgakka qarshi ishlatiladigan dori moddalari (bigumal) va boshq. SHuningdek bu guruhga biologik faol moddalar kelib chiqishi bo‘yicha o‘simlik va hayvonlardan toza holda olinadigan moddalar ham kiradi. Masalan, alkaloidlar va glikozidlar shuningdek, alohida guruh sifatida yana turli radiaktiv izotoplarni (radiaktiv yod) ham keltirish mumkin.
   
3. 
   Antibiotiklar. Ular turli xil mikroorganizmlar hayot faoliyati natijasida hosil bo‘ladigan mahsulotlar hisoblanib, mikroorganizmlarni ozuqa muhitida o‘stirish orqali, biologik sintez qilish yo‘li bilan olinadi. Masalan mikroorganizmlardan olingan penitsillin, streptomitsin, biomitsin, gramitsidin va boshq. Sintetik yo‘l bilan olingan antibiotiklar metitsillin, oksatsillin, shuningdek keng ta’sir doirasiga ega bo‘lgan antibiotiklar sefalosporin guruhiga mansub bo‘lgan antibiotiklar hisobalanadi.
   
4. 
   Vitamilar. Bularga individual sintetik kimyoviy moddalar (askorbin kislotasi, tiamin, nikotin kislotasi, sianokobolamin va boshq.) hamda murakab tuzilishli kompleks moddalar (konsentratlar, ekstraktlar va qiyomlar) kiradi.
   
5. 
   Organopreparatlar. Ular asosan hayvon organlaridan olinadigan moddalar bo‘lib, asosan hayvon organlari to‘qimalari va suyuqliklaridan olinadi. Organopreparatlar biologik modda sifatida tarkibida gormon tabiatli moddalarni saqlovchi murakkab kompleks moddalar hisoblanadi. Ularning ba’zilarini toza holda olish ikmoni mavjud (adrenalin), ba’zilarini esa sintetik yo‘l bilan olish imkoniyati bor (jinsiy gormonlar). Organopreparatlarga shuningdek fermentlar ham kiradi (pepsin).
   
6. 
   Vaksina va zardoblar. Bular immunobiologik dori moddalari bo‘lib, vaksina va zardob, immunologik, epidemiologik, mikrobiologik va gigiena institutlari hamda sanitar-epidemiologik stansiyalari tomonidan ishlab chiqariladi.
   
7. 
   Dorivor xom ashyolarni birlamchi qayta ishlash natijasida olinadigan moddalar (o‘simlik va hayvonlardan olinadigan efir moylari, yog‘ va moy mahsulotlari)