O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
8. Ijtimoiy menejmentning mohiyati nimadan iborat? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

27 
 
 
 
2-BOB. IJTIMOIY MENEJMENTNING RIVOJLANISH TARIXI 
VA UNING ILMIY MAKTABLARI 
 
2.1. Boshqaruv inqilobi mohiyati. 
2.2. Boshqaruvning klassik maktablari.  
2.3. «Inson munosabatlari» maktabi.  
2.4. Boshqaruvning «empirik» maktabi.  
2.5. «Ijtimoiy tizimlar» maktabi.  
2.6. Inson resurslari menejmenti.  
 
2.1. Boshqaruv inqilobi mohiyati 
 
Ijtimoiy  menejmentning  rivojlanishi  tarixi  va  uning  ilmiy 
maktablarining  vujudga  kelishi  jarayonlarini  o‗rganib,  quyidagi 
xulosaga  kelish  mumkun.  Hozirgi  kunda  boshqaruv  ilmining  va 
san‘atining  qanday  va  qachon  vujudga  kelganini  hech  kim  aniq  ayta 
olmasa  kerak.  Ammo  qayerda  odamlar  jamoat  yoki  guruh  bo‗lib 
yashasalar,  boshqaruvga  ehtiyoj  tug‗ilgan.  Chunki  o‗sha  davrlarda 
boshqaruv  turli  ko‗rinishlarda  uchragan.  Masalan,  birinchidan,  odamlar 
guruh  bo‗lib  har  xil  jamiyatda  yashaganlarida,  albatta,  guruhda  o‗ziga 
xos  tartib  o‗rnatishgan  va  guruh  a‘zolarini  shu  tartibga  bo‗ysunishga 
chaqirishgan.  Bu  holatdan  boshqaruvning  ijtimoiy  ko‗rinishini 
ko‗rishimiz  mumkin.  Ikkinchidan,  odamlar  o‗sha  guruhlarda  mehnat 
mahsulini  yaratishgan  va  resurslarni  taqsimlashgan.  Bu  holatdan 
boshqaruvning iqtisodiy ko‗rinishini ko‗rishimiz  mumkin. Uchinchidan, 
odamlar  guruhlarda  yashaganlarida  o‗zlarini  dushmanlardan,  yovvoyi 
hayvonlardan 
himoya 
qilishlari 
kerak 
bo‗lgan.  Bu  holatdan 
boshqaruvning mudofaa ko‗rinishini ko‗rishimiz  mumkin. 
Yillar va zamonlar o‗tgani sayin dunyo bo‗yicha ijtimoiy boshqaruv 
amaliyotida  juda  ham  ko‗p  tarixiy  shaxslar  tomonidan  ulkan  ishlar 
amalga  oshirildi  va  boshqaruv  inqiloblari  ro‗y  berdi.  Boshqaruvning 
rivojlanishi jarayonida ro‗y bergan inqiloblarning mohiyati quyidagicha: 

---

28 
 
Birinchi  boshqaruv  inqilobi  ishdagi
 
aloqalar  va  kalkulyatsiya 
natijasida  ruhoniylar  hokimiyati  va  yozuvning  paydo  bo‗lishiga  olib 
keldi
4
. 
Ikkinchi  boshqaruv  inqilobi  birinchisidan  ming  yil  keyin  sodir 
bo‗ldi  va  Vavilon  hukmdori
 
Hammurapi  (er.av.  1792-1750-yy.)  nomi 
bilan  bog‗liq.  U  davlatni  boshqarishning  285  ta  qonunchilik  aktlaridan 
iborat  to‗plam  chiqargan.  Hammurapi  qonunlari  qadimgi  sharq 
qonunlarining  qimmatli  negizi  va  ijtimoiy  boshqaruv  rivojlanishining 
keyingi bosqichini o‗zida aks ettirgan. Bu kodeksning ahamiyatli tomoni 
shundan  iborat  bo‗lganki,  jamiyat  bilan  aholi  ijtimoiy  guruhlari 
aloqalarining  turli  xilda  boshqarilganligining  sababi  ma‘muriyat  uchun 
butun  imperiyani  boshqarish  huquqini  bergan.  Undan  tashqari, 
Hammurapi haqiqiy yetakchilik stilini ishlab chiqdi. Uning yordamida, u 
o‗zini  xalqining  boquvchisi  va  himoyachisi  ijtimoiy  obrazini  doimo 
saqlab  kelgan.  O‗zidan  oldingi  hukmdorlar  avlodini  xarakterlovchi 
an‘anaviy boshqaruv usuli uchun bu yangilik edi. 
Menejmentdagi  ikkinchi  inqilobning  mohiyati  shundan  iboratki,  u 
oliy  boshqaruv  xulqini  vujudga  keltirdi,  inson  munosabatlarini  tashkil 
etish va nazorat qilish rasmiy tizimlari paydo bo‗ldi. 
 
 
Hammurapi  o‗limidan  ming  yil  o‗tgach,  Vavilon  o‗zining 
menejment  amaliyotining  rivojlanish  markazi  ekanligini  yana  esga 
                                                             
4
 Афонин Ю. А., Жабин А. П., Панкратов А. С. Социальный менеджмент: Учебник. М.: Изд-во МГУ, 2004. 
320 с. 

---

29 
 
soladi.  Hukmdor  Navuxodonosor  II  (er.  av.  603-562-yy.)  tekstil 
mahsulotlar  va  don  omborlarida  ishlab  chiqarish  nazorati  tizimining 
muallifi  bo‗ldi.  U  omborlarga  har  hafta  keladigan  mato  va  don  sifatini 
aniqlash uchun ranglardan foydalandi. 
Navuxodonosor  II  ning  yutuqlari  uchinchi  boshqaruv  inqilobini 
xarakterlaydi.  Agar,  birinchisi,  diniy-tijorat,  ikkinchisi  oliy-ma‘muriy 
boshqaruv  bo‗lgan  bo‗lsa,  uchinchisi  ishlab  chiqarish  -  qurilish 
boshqaruvi bo‗ldi.