O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Trikotaj  to‗qilish  turlari. 

Matolarda  halqalarning  ma‟lum  bir  tartibda 

joylashishi  va  o„zaro  bog„lanishidir.  Trikotaj  to„qilishlarining  turlari  juda  xilma-

xil  bo„lib,  ikki  sinfgabo„linadi:  ko„ndalang  vao„rib  (bo„ylama)  to„qilish.  Har  bir 

to„qilish  sinfi  o„z  navbatida  uch  guruhga  bo„linadi:  1.  Bosh  to„qilishlar.  2. 

Hosila to„qilishlar.  3. Gulli  to„qilishlar. 

Bosh to‗qilishlar 

deb, halqalari bir shakl va o„lcham bir xil xom-ashyodan 

bo„lgan  to„qilishga  aytiladi.  Bular  tuzilishi  bo„yicha  oddiy,  hosila  va  gulli 

to„qilishlarni  hosil  qilishda  asos  bo„lib  hisoblanadi.  Ikki  yoki  bir  necha  bosh 

to„qilishlardan 

hosila  to‗qilishlar 

paydo  bo„ladi. 

Gulli  to‗qishlarda 

halqachalarning  o„lchamlari,  ranglari  va  shakllari  bir-biridan  farq  qiladi. 

Natijada,  trikotaj  matosining  yuza  sathida  naqshlar  paydo  bo„ladi.  Ko„ndalang 

to„qilishning  bosh guruhiga glad, lastik  to„qilishlari  kiradi. 

---

293 

 

Hozirgi  vaqtda  trikotaj  buyumlarining  aksariyat  qismi  gulli  to„qilishlar 

bilan  ishlab  chiqarilmoqda.  Bosh  to„qilishlar  mustaqil  ravishda ko„p ishlatilmasa 

ham hosila va gulli  to„qilishlarni  olishda asos bo„lib hisoblanadi. 

Zanjir

  to„qilish  oddiy  bo„lib,  gulli  to„qilishlarning  tarkibiy  qismidir.  U 

mustaqil  ravishda ro„mol va sharflarning  hoshiyasini  hosil qilishda  qoilaniladi. 

Triko

  to„qilish  bir  fanturli  vertelka  va  rashel  mashinalarda  balarilib,  bir 

o„lchamli  hamda  bir  tomonga  yo„nalgan  halqalardan  iborat  bo„ladi. Triko gulsiz 

va  guldor  (ko„ndalang  yo„li)  bo„lishi  mumkin.  Triko  to„qilishi mustaqil ravishda 

kam ishlatilib,  boshqa murakkab to„qilishlarni  olishda asos bo„lib xizmat qiladi. 

Atlas 

to„qilish  bilan  mato  tayyorlashda  birinclli  ip  halqa  hosil  qilgandan 

so„ng  ikkinchi  halqa  ikkincllj  qatordagi  ignada  halqalanadi.  Shu  tartibda  davom 

etib,  ignada  halqalar  hosil  bo„ladi,  ya‟ni  iplar  navbatma-navbat  bir  necha 

ustunchada  halqa  hosil  qiladi  hamda  h    tartibda  orqaga  qaytadi.  Bir  ipdan  bir 

yo„nalishda  halqa  hosil  qilishda  qainashgan  ignalar  soniga  ko„ra  atlas  to

l

qilishi 

uch,  to„rt,  olti,  sakkiz  va  ko„p  qaiorli bolishi, yo„1-yo„l ehiziqlarining mavjudligi 

hamda eniga  qarab cho„ziluvchanligi  bilan  tavsiflanadi. 

Atlas  to„qilishi,  asosan,  ichki  va  ustki  trikotaj  buyumlari  uchun 

mo„ljallangan  matolar  hosll  qilishda  qo„llaniladi  hamda  maxsus  yassi 

mashinalarda  to„qiladi.  Ikki  fanturli  mashinalarda  o„rib  to„qish  usuli  bilan 

olingan  bosh  to„qilishlarga  interlokli  triko  va  atlas  kiradi.  Bu  matolar  rashel 

mashinalarida  to„qilib.  ustki  trikotaj  buyumlari  (kostyumlar,  ko„ylaklar,  jaket  va 

djemferlar)  ishlab chiqarishda qo„llaniladi.