O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

O‘simlik  moylarining  hosil  qilinishi. 

O„simlik  moylari  presslash  va 

ekstraktsiya  qilish  usuli  bilan  hosil  qilinadi.  Birinchi  usul  moyni  xom  ashyodan 

yuqori  bosim  ostida  mexanikaviy  ravishda  siqib  chiqarishga  asoslangan, 

ikkinchisi  -  ba‟zi  moddalar  (benzin,  dixloretan)  yordamida  yog„ni  eritib,  s hu 

yo„l  bilan  ularni  urug„dan  chiqarib  olishga  asoslangan.  shuningdek,  tarkibida 

yog„  bo„lgan  xom  ashyoga  kompleks  (kombinatsiyalashtirilgan)  ishlov  berish 

(kunjarani  presslagandan so„ng ekstraktsiya qilish)  usuli  ham qo„llaniladi.   

Presslash  yoki  ekstraktsiya  qilish  yo„li  bilan  olingan  moylarda  turli 

mexanikaviy  aralashmalar,  oqsilli  moddalar,  fosfatidlar,  erkin  yog„  kislotalari, 

pigmentlar  bo„ladi.  Oziq-ovqat  maqsadlarida  ishlatiladigan  o„simlik  moylari 

hech  qanday  aralashmasiz  bo„lishi,  yoqimsiz  ta‟m  va  hid  bo„lmasligi lozim. shu 

maqsadda  ular  aralashmalardan  to„la  yoki  qisman  tozalanadi  (rafinatsiya 

qilinadi):  mexanikaviy  tozalanadi,  gidratatsiya  qilinadi,  neytralizatsiyalanadi, 

oqlanadi va dezodoratsiya qilinadi.   

Mexanikaviy tozalash

 filtrli presslarda o„tkaziladi, bunda moy begona va 

nisbatan yirik  aralashmalardan  tozalanadi.   

Gidratatsiya  qilish  -

  bunda  moyga  70°C  gacha isitilgan suv bilan ishlov 

beriladi.  Buning  natijasida  oqsilli  shilliq  moddalar,  fosfatidlar  shishib  o„raladi  va 

massaning  ostiga  cho„kadi.  Cho„kish  vaqtida  ular  juda  mayda  mexanikaviy 

aralashmalarni  ham  o„zlariga  oladi.  Moy  tindirilgandan  so„ng  cho„kma  olib 

tashlanadi.   

Neytralizatsiyalash

  ishqor  eritmasi  yordamida  o„tkaziladi.  Bunda  erkin 

yog„ kislotalari  moyda erimaydigan  sovunlarga aylanadi.   

---

181 

 

Oqlash

  moydagi  turli  bo„yoq  moddalarni  yo„qotish  maqsadida 

o„tkaziladi.  Oqlash  oqlovchi  tuproqlar  yordamida  amalga  oshiriladi.  Bu 

tuproqlar bo„yovchi moddalarni o„ziga yig„ib oladi.   

Dezodoratsiya

  tabiiy  yoki  saqlash  va  ishlab  chiqarish  vaqtida  hosil 

bo„lgan  yoqimsiz  ta‟m  va  hidni  yo„qotish  maqsadida  o„tkaziladi.  Buning  uchun 

170-230°C  gacha  qizdirilgan  yog„  massasi  orqali  tagidan  quruq,  o„tkir,  issiq 

bug„ o„tkaziladi.  

Savdoga  keladigan  moylar  tozalanish  darajasiga  ko„ra,  standartga 

muvofiq  tozalanmagan  (rafinatsiya  qilinmagan),  gidratatsiya  qilingan  va 

tozalangan  (rafinatsiya  qilingan)  moylarga  bo„linadi.  

Yog„

 

kislotalarining  tarkibiga  qarab,  barcha  moylar  qotadigan  (zig„ir, 

kanop,  yong„oq  moyi),  chala  qotadigan  (kungaboqar,  paxta,  zaytun,  soya, 

gorchitsa,  kunjut  moyi  va  boshqalar)  va  qotmaydigan  (kastora  moyi  va 

boshqalar) moylarga  bo„linadi.