O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Qimmatbaho  toshlar.

  Qimmatbaho  yarqirab  turadigan  toshlar  kelib 

chiqishi  bo„yicha  tabiiy  hamda  sun‟iy  bo„ladi.  Tabiiy  yarqirama  toshlarga 

ma‟danlar,  ma‟danli  agregatlar  (ma‟danlar  majmui)  va  tog„  jinslari,  inson 

ishtirokisiz  paydo  bo„lgan  organik  materiallar  (yantar,  korall,  marvarid  va 

boshq.) kiradi. 

Sun‟iy  materiallarga  sintetik  (aleksandrit,  sun‟iy  marvarid,  zumrad,  yoqut, 

opal,  feruza  va  boshq.),  qo„lda  o„stirilgan  (fianit),  qayta  tiklangan 

---

346 

 

(rekonstruirovannie),  chig„irlangan  yantar),  boyitilgan,  o„xshatilgan  (imitatsiya) 

va  ulama  toshlar  kiradi.  Tabiiy  materiallarga  quyidagi  toshlar  mansub:  olmos, 

zumrad,  feruza,  gematit,  almandin,  tog„  billuri, kvars, agat, yoqut, sapfir, lazurit, 

malaxit,  nefrit,  topaz  va  boshqalar.  Bular  bir-biridan  qattiqligi,  yaltiroqliligi, 

tiniqliligi,  rangi  va boshqa belgilari  bilan  farq qiladi. 

Zargarlikda  ishlatiladigan  qimmatbaho  toshlarning  optik  xususiyatlari  va 

nurda  tovlanishini  aniqlash  uchun  qirralanadi.  Hozirgi  kunda  maxsus  qirralarni 

hisobga  olmaganda  asosiy  qirra  turlari  mavjud,  brilliantli,  pog„onali,  qurama  va 

kaboshon.  Hozirgi  ommaviy  buyumlar  uchun  quyidagi  usullar  qo„llaniladi: 

qoliplash  (shtampovka),  markazdan  qochma  quyish,  montaj qilish (montirovka), 

o„yma  naqsh  (chekanka),  silliqlash,  kimyoviy  usulda  ishlov  berish  (travleniye) 

va boshqalar.