O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

«Temur  tuzuklari»
da  bayon 
etilgan  bo‗lib,  quyida  biz  ko‗rib  chiqmoqchi  bo‗lgan  g‗oyalar  mazkur 
asar asosida keltirildi («Temur tuzuklari». Toshkent,1991). 
 
Unda  o‗sha  davrdagi  davlatning  12  ijtimoiy  toifadan  iborat 
bo‗lganligi ko‗rsatilgan: 
1.
 
Sayyidlar, ulamo, mashoyix, fozil kishilar (din ahllari). 
2.
 
Aqlli, donishmand odamlar. 
3.
 
Xudojo‗y kishilar. 
4.
 
No‗yonlar  (tuman  boshlig‗i),  amirlar,  mingboshilar,  ya‘ni 
harbiylar. 
5.
 
Sipoh va raiyat (soliq to‗lovchi xalq). 
6.
 
Aqlli, tajribali, eng ishonchli kishilar. 
7.
 
Vazirlar, sarkotiblar. 
8.
 
Hakimlar  (faylasuflar,  donishmand,  allomalar),  tabiblar, 
munajjimlar, muhandislar (injenerlar). 
9.
 
Hadis olimlari. 
10. Ahli hunar va san‘atchilar. 
11. Kasbu hunar egalari. 
12. Savdogar va sayyohlar. 
 
Davlat  taqdirini  esa  podsho,  xazina,  askar  hal  qiladi,  deyilgan. 
Qo‗shin  a‘zolarining  maoshi  to‗g‗risida  aniq  ma‘lumotlar  keltirilgan. 
Masalan,  oddiy  sipoh  o‗zi  mingan  ot  bahosiga  teng  miqdorida  maosh 
olishi,  bahodirlar  ikki  ot  bahosidan  to‗rt  ot  bahosigacha  maosh  olishi, 
o‗nboshi  o‗z  qaramog‗idagi  askarga  nisbatan  ikki  barobar  ko‗p, 
yuzboshi o‗nboshidan ikki marta ortiq maosh olishi tayinlangan. 
 
«Tuzuklarda» A.Temur davrida soliq va jarimalarni yig‗ish va xarj 
(sarf)  qilishga  alohida  e‘tibor  berilgan. 
«Xirojni  yig„ish  vaqtida,  –  deb 
uqtiriladi «Temur tuzuklari»da, – ikki vazir tayinlansin. Biri to„plangan 
molni  yozib,  raiyat  ahvolini  tekshirib  tursin,  boj  oluvchilar  fuqaroga 
zulm  qilib,  ularning  ahvoliga  xaroblik  yetkazmasinlar.  Viloyatlarda 

---

60 
 
yig„ilgan barcha  mol-ashyoni  kirim daftariga  yozishlari  lozim.  Ikkinchi 
vazir  esa,  chiqim  daftariga  yozib,  yig„ilgan  mollardan  sipoh  maoshiga 
taqsim  qilsinlar»
.  Demak,  ko‗rinib  turibdiki,  hisob-kitob  ishlari  to‗g‗ri 
yo‗lga qo‗yilishi talab etilgan. Xiroj odatda, sug‗oriladigan yerlarda jami 
hosilning  uchdan  biri  (33  foiz),  lalmikor  yerlarda  to‗rtdan  biriga  (25 
foiz)  teng  bo‗lgan  miqdorda  to‗plangan.  Bu  raqamlar  uning  hozirgi 
davrdagi daromad solig‗i atrofida bo‗lganligini ko‗rsatib turibdi. 
 
A.Temur  o‗qimishli,  olim  odamlarning  mehnatiga  yuqori  baho 
bergan. 
«...  Sayidlar,  olimlar  va fozillarga dargohim doim ochiq  edi,  - 
deyiladi  «Tuzuklar»da, 
–
  chunki  bu  insonlar  mamlakat  rivojida 
ustundirlar».