O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti



Download 4,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet257/271
Sana02.01.2022
Hajmi4,73 Mb.
#306804
1   ...   253   254   255   256   257   258   259   260   ...   271
Bog'liq
iqtisodiy talimotlar tarixi

Y = 0,09 : 3 = 0,03. 
Boshlang‗ich  iqtisodiy  parametrlarni  bilgach,  kelajakda  bo‗ladigan 
o‗sish  sur‘atini  prognozlashtirish  mumkin.  Albatta,  real  o‗sish  sur‘ati 
bunday  hisoblashdan  kelib  chiqadigan  o‗rtacha  ko‗rsatkichdan  farq 
qilishi mumkin. 
Aslida  iqtisodiy  o‗sish  biz  ko‗rib  chiqqan  model  hisobga  olmagan 
boshqa omillar ta‘sirida ham shakllanadi. Haqiqatda iqtisodiy o‗sish xo‗jalik 
sikli 
fazasiga,  investitsiyalarning  tuzilishiga,  texnika 
yutuqlaridan 
foydalanishga va boshqa omillarga bog‗liq.  
Dinamikadagi iqtisodiy o‗sish qanday bo‗ladi?  


328 
 
Agar  milliy  daromadda  jamg‗armaning  S  doimiy  ulushi  saqlanib 
qolinsa  va  kapital  koeffitsiyenti  o‗zgarmasdan  qolsa,  iqtisodiy  o‗sish 
sur‘ati hisoblab chiqilgan (3 foiz o‗sish) darajada bo‗lishi mumkin. 
Dinamikadagi  muvozanatga  erishish  muammosi.  Iqtisodiyotda 
mutanosib  o‗sish  sur‘atini  ta‘minlovchi  S  va  K  ning  ―Me‘yordan‖ 
(bizning misolda S = 0.09, K = 3 ) og‗ishini bartaraf etuvchi avtomatik 
mexanizm  yo‗q.  Kapital  sig‗imi  koeffitsiyenti  qisqa  vaqt  ichida 
―Me‘yordan‖  yuqori  yoki  pastga  og‗ishi  mumkin.  Ushbu 
koeffitsiyentning  Me‘yorli  ahamiyati  to‗la  ish  bilan  bandlik  sharoitida 
bir xil, to‗la ish bilan bandlik bo‗lmagan sharoitda boshqacha bo‗ladi. 
To‗la  ish  bilan  bandlik  sharoitida  kapital  sig‗imi  koeffitsiyenti 
ancha  past  bo‗ladi  (K  =  2,85),  negaki  kapital  ancha  to‗la  va  intensiv 
ishlatiladi 
va 
natijada 
asbob-uskuna, 
stanok, 
xomashyoning 
yetishmasligi kelib chiqadi. To‗la ish bilan bandlik bo‗lmaganda teskari 
vaziyat  yuzaga  keladi  (kapital  sig‗imi  koeffitsiyenti  K,  aytaylik  3,15  ni 
tashkil etadi). 
Ziddiyat shundaki, o‗sish sur‘ati yuqori bo‗lganda uni bir oz pasaytirish 
zarurligi  taqozo  etilsada,  kapital  sig‗imi  koeffitsiyenti  o‗sish  sur‘atini  yana 
ham  tezlashtirib  yuboradi.  Pasayish  davrida  esa,  ishlab  chiqarish  quvvatlari 
yetishmasligi kuzatiladi (Y/K ko‗rsatkich pasayadi) va iqtisodiy o‗sish sur‘ati 
yana  ham  sekinlashadi.  Demak,  bozor  mexanizmining  o‗zi  rivojlanib 
borayotgan tizimini barqarorlashtirish o‗rniga uni tebratib turadi. 
Xarrod  –  Domar  modeli  bo‗yicha,  dinamikadagi  muvozanat  shart-
sharoitlari  to‗g‗risida  gapirganda,  yuqorida  qayd  qilib  o‗tilganidek, 
haqiqiy  jamg‗armalar  bilan  taxmin  qilinadigan  investitsiyalarning  teng 
kelishi nazarda tutiladi. U Xarrod formulasida ifodalanadi: 
Y
w
 

 K
r
 = S, 
  bu  yerda,  Y
w
 

  K
r
  –  dinamik  muvozanat  uchun  talab  qilinadigan 
miqdorlar; 
K
r
 – talab qilinadigan kapital koeffitsiyenti (kapital sig‗imi) miqdori; 
Y
w
 – kafolatlangan o‗sish sur‘ati. 
 
―Kafolatlangan‖  va  haqiqiy  o‗sish  sur‘atlari  o‗rtasidagi  farqlar 
sababli  -  milliy  daromaddagi  jamg‗arma  hissasining  va  kapital  sig‗imi 
koeffitsiyentining  o‗zgarib  turishi  ta‘sirida  dinamikadagi  muvozanatga 
muntazam  ravishda  emas,  balki  vaqti-vaqti  bilan  xato  va  tuzatishlar 
orqali erishiladi. 
 
Haqiqiy  o‗sish  sur‘ati  –  bu  milliy  daromadning  bir  yildagi  real 
o‗sishi:  


329 
 
Y = 

 V / V. 
 
―Kafolatlangan‖  o‗sish  sur‘ati  milliy  daromadning  kutilgan  o‗sish 
sur‘atiga  teng  bo‗lgan  taqdirdagina  muvozanatga  erishiladi.  Agar 
kutilgan sur‘at ―kafolatlangan‖ o‗sish sur‘atiga muvofiq kelmasa, unda 
haqiqiy o‗sish sur‘ati ―Me‘yordan‖ ancha chetga og‗adi. 
 
Bunday  chetga  og‗ish  va  beqarorlik  sababli,  haqiqiy  o‗sish  sur‘ati 
―kafolatlangan‖  o‗sish  sur‘atidan  doimo  chetga  og‗ib  turadi.  Shu 
sababdan  Xarrod  fikriga  ko‗ra  iqtisodiy  konyunkturaning  tebranib 
turishi muqarrar. 
 
Bozor  iqtisodiyoti  mamlakatlarida  ―kafolatlangan‖  o‗sish  sur‘atiga, 
yangi  keynschilar  fikri  bo‗yicha,  avtomatik  tarzda  doimo  erishib 
bo‗lmasligi  sababli,  ular  dinamik  muvozanatga  erishish  uchun 
iqtisodiyotni davlat tartiblab turishi zarur, deb ko‗rsatadilar. 
Barqaror  o‗sish  shartlari.  Iqtisodiy  o‗sishning  keynschilikka 
asoslangan  tahlilida  investitsiya  muammosi  asosiy  hisoblanadi.  Xarrod-
Domar  modelida  ko‗zda  tutilgan  maqsadlardan  biri  ana  shu  tahlilni 
kengaytirishga  qaratilgan.  Mazkur  model  qisqa  muddatdagi  (masalan, 
bir  ishlab  chiqarish  doirasidagi)  iqtisodiy  o‗sish  holatini  emas,  balki 
uzoq davrdagi iqtisodiy o‗sish egri chizig‗i qanday bo‗lishini aniqlashga 
yordam  beradi.  Model  doimiy,  bir  Me‘yordagi  iqtisodiy  o‗sishga 
erishish  uchun  qanday  shartlar  zarurligini  ko‗rsatib  berishga  yordam 
beradi.  
Amerika  iqtisodchilarining  tahlilidan  bir  qator  shart-sharoitlarning 
zarurligi kelib chiqadi: 
–  iqtisodiy  o‗sish  nafaqat  joriy  investitsiyalar  darajasini  va  davlat 
kapital  qo‗yilmalarini  qo‗llab-quvvatlashni,  balki  ularning  ko‗payishini 
taqozo  etadi;  investitsiyalarning  ko‗payishi  iqtisodiy  o‗sishga  undovchi 
yangi kuch sifatida qaraladi; 
–  bugungi  jamg‗armalar  o‗simi  bilan  kutiladigan  investitsiyalar 
o‗simi o‗rtasidagi optimal nisbatni ta‘minlash: S = i ; I ; 
–  talab  (investitsiyalarni  rag‗batlantirish)  va  taklifni  (barcha  ishlab 
chiqarish  omillaridan  foydalanish  va  to‗la  ish  bilan  bandlik  sharoitida 
yaratilishi  mumkin  bo‗lgan  yalpi  mahsulot)  doimo  balanslab  turish 
zarur; 
–  taklifning  ko‗payishi  bilan  talabning  oshishi  o‗rtasidagi  tenglik 
asosiy  kapitalning  ko‗payishini  ta‘minlovchi  investitsiyalarning  hal 
qiluvchi ta‘siri asosida o‗rnatiladi. 
 


330 
 
Bu yerda shu narsaga e‘tibor berish kerakki, Xarrod-Domarning bir 
omilli  modeli  konkret  andozalarni,  iqtisodiy  siyosat  yo‗nalishlarini 
ishlab  chiqish  vositasi  emas,  balki  nazariy  tahlil  vositasi  hisoblanadi. 
Mazkur  model  faqat  uzoq  muddatli  davrdagi  o‗zgaruvchan  iqtisodiy 
o‗sishni  muvozanatlashtirib  turadigan  murakkab  o‗zaro  aloqalarni 
tushunishga  yordam  beradi.  Kapital  sig‗imi  koeffitsiyenti  qancha  past 
bo‗lsa,  jamg‗armadan  foydalanish  uchun  imkoniyatlar  shuncha  ko‗p, 
kapital  elementlari  shuncha  samarali  bo‗ladi.  Yuqori  kapital  sig‗imi 
koeffitsiyenti  va  uncha  yuqori  bo‗lmagan  jamg‗arma  darajasi  talab 
uchun  qulay  sharoit  yaratib  beradi,  ammo  o‗sish  sur‘ati  nuqtayi 
nazaridan  noqulay  vaziyatni  yuzaga  keltiradi.  Model  mualliflari 
iqtisodiy  o‗sishni  tartiblab  turish  uchun  davlat  aralashuvini  zarur,  deb 
hisoblaydilar.  Bunday  aralashuv  barqaror  iqtisodiy  o‗sish  sharti 
hisoblanadi. 

Download 4,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   253   254   255   256   257   258   259   260   ...   271




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish