|
Shaxsning ichki (o’zi bilan o’zi) ruhiy konflikti. Amerikalik psixolog Jeffri Yangning bu boradagi qarashlari. Ijtimoiy-psixologik tahlillar. Yosh davrlari va konflikt. Talabalar psixologiyasi. Professor E.G’oziyevning shu yo’nalishdagi tadqiqotlari mazmuni.
Oiladagi konfliktlar. Oilaviy konfliktlar va ularning qisqacha psixologik tahlil. Psixokorreksiya. Psixolog yordamiga muhtoj insonlarga berilgan ayrim tavsiyalar mazmuni.
16.1. Konfliktlarning turlari va sabablari
Juda ko’p shaxslararo, jamoalararo (guruhlararo) va boshqa konfliktlarning uzoq davom etishi va ko’pgina salbiy oqibatlarga olib kelishiga sabab konflikt qatnashchilari va atrofdagilarning konfliktning oqibatlari nimaga olib kelishini oldindan idrok eta olmasliklaridir. Shaxsning, jamoaning, davlatning tinchligini, barqarorligini buzuvchi konfliktni, kelishmovchiliklarni oldindan ko’rish mumkinmi?
Bu savolga Prezidentimiz I.A.Karimovning “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” asaridagi fikrlar javob bo’la oladi. Davlat boshliqlarining, mohir lashkarboshilarning, ilmu fan arboblarining o’ziga xos qobiliyati shundaki, ularga Olloh Taolo oldindan bilish, kelajakni ilmiy bashorat qilishdek his-tuyg’usini, bilimlarni beradi. Asar 1997 yilda yozilgan bo’lib, muallif besh yil oldindan insoniyatni AQShning Nyu-York va boshqa shaharlarida 2001 yilda bo’lgan terrorchilik harakatlarini, qo’shni Afg’onistondagi toliblar va boshqa shunday tuzumlarning qanchalik xavfli ekanligini go’yoki oldindan ogohlantiradi.
Diqqat qiling: “...mintaqaviy mojarolar jamiyatimiz farovonligi va respublikamiz taraqqiyoti uchun qanday xavf tug’dirmoqda? Bir qarashda, O’zbekiston chegaralariga yaqin joylarda yuz berayotgan barcha konfliktlar davlatimizdagi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikni saqlab turishga bevosita aloqasi yo’qdek tuyuladi. Bundan buyon ham tashvishli hodisalar bizni chetlab o’z yo’lida rivojlanaveradi, barqarorlik o’z-o’zicha saqlanaveradi, mamlakatning kelajagi esa o’z-o’zidan ta’minlangan, deya fikr yuritishni ham siyosiy, ham fuqaroviy kaltabinlikdan boshqa narsa emas, deb hisoblaymiz.
Insoniyat sivilizasiyasining rivojlanish tarixi, ayniqsa har jihatdan bir-biriga bog’liq bo’lib qolgan hozirgi dunyo sharoitida, shundan aniq dalolat berib turibdiki, alohida olingan bir davlatdagi har qanday mojaro uzoq vaqt davomida milliy chegaralar doirasida qolib keta olmaydi”13, degan fikrlar o’zining o’ta dolzarbligi bilan har jihatdan psixologik xarakter kasb etadi.
Prezident I.A.Karimov ta’kidlaganidek, uzoq va yaqin tarixiy (jumladan, ijtimoiy ham) tajribalar shuni ko’rsatdiki, har qanday konfliktga befarq bo’lmaslik kerak. Doimo ogoh bo’lish, kelishmovchiliklarning oldini olish hayotda va jamiyatda muvozanat va rivojlanishni ta’minlaydi.
Konfliktlarning eng dahshatlisi bu urush bo’lib, xalqlar boshiga mislsiz baxtsizliklarni keltiradi. Masalan, Napoleonning urushlarida 3,7 million, Birinchi jahon urushida 10 million, Ikkinchi jahon urushida 55 million kishi halok bo’lgan.
Tabiatga, moddiy boyliklarga va boshqa unsurlarga urushning keltirgan zararini qoplash uchun uzoq yillar mehnat qilishga to’g’ri keldi. Masalan: Ikkinchi jahon urushi 3,3 million kvadrat metr maydonida kechgan va bu yerlardagi o’simlik va hayvonot dunyosiga katta zarar keltirgan. Rossiyaning Kursk viloyatidagi Markaziy frontning 1943 yilda qazilgan transheyalar (zovurlar)ning uzunligi 5 ming kilometrga yaqin edi.
AQShning harbiy aviasiyasi 1966 yilda Vyetnamga 638 ming tonna aviabomba tashlagan. Bunday raqam va faktlarni cheksiz davom ettirish mumkin.
Shuning uchun ham butun dunyo xalqlari, Xalqaro hamjamiyat, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov davlatimizda, mintaqamiz va jahonda tinchlik, millatlararo totuvlik, jamiyatda ma’naviy barqarorlik, oilalar tinch-xotirjamligi uchun tinimsiz kurash olib bormoqdalar.
Psixologiya fanida mavjud barcha turdagi konfliktlar to’rtta katta guruhga farqlanadi:
Texnika bilan bog’liq konfliktlarga mashinalar, zavod-fabrikalardan chiqayotgan tutun va shovqin natijasida yuzaga kelayotgan “Texnika-inson” kelishmovchiligini misol tariqasida keltirsa bo’ladi. Okean va dengizlar suvining ifloslanishi, atmosferada zaharli gazlar miqdorining oshib borishi, yerning va unda o’sgan meva va sabzavotlarda har xil kimyoviy moddalar, pestisidlar miqdorining normadan bir necha baravar yuqoriligi, kundan-kun o’rmonlar va ko’kalamzorlar maydonining kamayib borayotganligini o’zaro kelishmovchilik yuqori pog’onaga ko’tarilganligi deb tushunsa bo’ladi. Inson hatto o’ziga eng yaqin yordamchi hisoblangan kompyuterlarning ongini – intellekt manbai dasturlariga virus yuqtirib ularni majruh qila boshlaganini ham texnikaviy konfliktga misol sifatida keltirish mumkin. Bunday “Texnika – inson” konfliktlarini juda ko’p sohalarda ko’rsa bo’ladi.
57-rasm. Psixologiya fanida konfliktlarning katta guruhlarga ajratilish ketma-ketligi
Tabiiy hodisalar bilan bog’liq konfliktlar Yer, yerning magnit maydoni, suv, atmosfera va boshqa unsurlar bilan bog’liq konfliktlar bo’lib, bu hodisalar ko’pincha insonning faoliyati, xatti-harakati, ongi bilan bog’liq emas. Ammo, keyingi yillarda insonning ekologik muvozanatning buzilishiga sababchi bo’lishi bilan yuzaga kelayotgan tabiat hodisalari haqida taxminlar bildirilmoqda.
“Inson – texnika”, “Inson – tabiat” konfliktlarida qaysi tomon g’olib chiqadi? o’oliblar bo’lmaydi, lekin yaqin tirikchilik qiluvchi hamkorlar bo’ladi. Ammo, buning uchun u – inson, doimo bitta asosiy shartga amal qilib yashamasa, ya’ni o’zining biosferadagi o’rnini to’g’ri aniqlay olsa, o’zini tabiat deb nomlangan zanjirning bir halqasi ekanligini tan olgan holda, zanjirning uzilishiga sababchi bo’lsa o’ziga ziyon-zahmat kelishini (yetishini) tushunib, o’z faoliyatida axloqiy imperativlarni qoida qilib olib yashaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
