|
4.2. Turizmni rivojlantirish va takomillashtirishning umumiy jihatida
infrastruktura ob‟ektlari rivojlanganlik darajasining ahamiyati
Turizmning shavllari va turlari ko„p tomondan tegishli turistik rayonning tabiiy
va madaniy resurslariga bog„liq. Lekin rejalashtirishda turistlar keladigan joylardagi
infrastruktura ob‟ektlarining rivojlanganlik darajasini baholash muhim ahamiyat
kasb etadi.
Baza bo„lmish infrastruktura mamlakat yoki ma‟lum mintaqada turizmni
rivojlantirishning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Bunda avval infrastruktura
takomillashtiriladi, keyin turistik diqqatga sazovor joylar, ob‟ektlar va xizmatlar
yaratiladi va ekspluatatsiya qilinadi.
Turistik infrastuktura o„z ichiga quyidagilarni oladi: transport (havo,
avtomobil, temir yo„l, suv va boshqa transport), suv va elektr ta‟minoti,
kanalizatsiya, qattiq chiqitlarni yo„q qilish, telekommunikatsiya. Bundan tashqari
unga atrof muhimtning yuqori sifatini ta‟minlashga mo„ljallangan, ham turistlar,
ham mahalliy aholi uchun zarur bo„lgan elementlar kiradi.
60
Rejalashtirishning boshlang„ich bosqichi infrastrukturaning barcha elementlari
va ob‟ektlari bo„yicha ularning maqsadga muvofiqligi, barqarorligi va iqtisodiy
foydasi nuqtai nazaridan miqdoriy va sifat ko„rsatkichlarini to„plashdan iborat.
Keyingi bosqichda turizmning amaldagi shakllarini hisobga olgan holda
infrastruktura ob‟ektlarining zarur miqdori, shuningdek turistik bozorning tegishli
segmenti qo„shimcha qabul qilish mumkin bo„lgan turistlar oqimi hisoblab
chiqiladi. Masalan, turizmning maxsus turlari shiddat bioan rivojlanishi turistik
bozorlarning parchalanib ketishiga olib keladi, infrastruktura ob‟ektlarini
o„zgartirish yoki takomillashtirishni talab qiladi. Masalan, suv turizmi kema
to„xtaydigan joylarni qurish, «yashil» to„xtash joylari uchun ko„rfazlarni tegishlicha
jihozlashni; yoshlar turizmi – joylashtirishning arzon vositalari (yotoqxonalar,
jamoa bo„lib tunash joylari)ni, tegishli ko„ngilochar ob‟ektlarni jihozlashtirish bilan
bog„liq.
Infrastrukturani rivojlantirish dasturi mavjud bo„lgan va talab qilinayotgan
tegishli ob‟ektlarni solishtirish asosida rejalashtiriladi. Natijada ularning mavjud
ob‟ektlar ilan birgalikda turizmninng turli shakllari va turlariga ehtiyojni
qonliradigan darajada kerakli ko„payishi aniqlanadi.
Kompleks milliy yoki mintaqaviy darajada turizmni rejalashtirish bosqichida
infrastruktura darajasini dastlabki baholash tegishli tadbirlarni yanada chuqurroq
rejalashtirish va ularni amalga oshirish uchun asoslangan moliyaviy hisob-kitoblar
qilishga imkon beradi.
Infrastruktura korxonalarining quvvatii oshirish ham turistik korxonalar ichki
rezervlari, ham quyidagilar natijasida olinadigan qo„shimcha mablag„larni kiritish
hisobiga amalga oshirilishi mumkin:
turistik mahsulotni realizatsiya qilish;
to„g„ridan-to„g„ri va o„zgaruvchan xarajatlarni, shuningdek turistik
mahsulotni ishlab chiqish, ishlab chiqarish va realizatsiya qilishga ketadigan doimiy
sarflarni pasaytirish;
foydani oshirish;
tashqi va ichki investitsiyalar olish.
61
Rejalashtirish paytida ko„plab variantlardan turistik bozorni infrastruktura
ob‟ektlariga to„ldirishni ta‟shminlash nuqtai nazaridan eng samarali bo„lgan bir yoki
bir nechtasi tanlab olinadi.
Milliy mintaqaviy yoki firma ichidagi infrastrukturani rivojlantirishning
kompleks rejalariga quyidvagi o„zaro bog„langan elementlardan foydalanishni
kiritish zarur:
turistlarga xizmat ko„rsatish uchun ichki transport tizimi;
suv va elektr ta‟minoti, qattiq chiqitlarni yo„q qilish va telekommunikatsiya
ob‟ektlarini;
mamlakat yoki mintaqaga turistlarning turli transport vositalarida (suv,
havo, quruqlik va sh.k) kelishi;
Turizmga taalluqli ob‟ektlarni takomillashtirish yoki qurish bo„yicha
tasdiqlanib bo„lgan va amalga oshriliayotgan rejalar va dasturlarni.
Rejalashtirish bosqichida turizmning rivojlanishiga to„sqinlik qiladigan barcha
muhim omillarni aniqlash va hisobga olish va ularning salbiy ta‟sirini istisno
qiladigan taviyalar ishlab chiqish zarur.
Yangi
infrastrukturani
foydalanishga
topshirish
yoki
mavjudlarini
takomillashtirish turistlarning kelishi ko„payib borishi bilan rejalashtiriladi.
Bu ob‟ektlarni mukammallashtirish rejalarini ishlab chiqishda ulrdan ham
turistlar, ham mahalliy aholi foydalanishini nazarda tutish kerak. Bu transportning
turli xillarini, kanalizatsiya, telekommunikatsiya tizimini ta‟mirlashga ham taalluqli.
Infrstruktura ob‟ektlarini rivojlantirishning umumiy rejasi ularning bajarilish
muddatiga qarab kattaroq yoki kichikroq qismlarga bo„linadi (yil, chorak, oy). U
o„zining har bir bosqichini amalga oshirish uchun xarajatlarning hisobini,
shuningdek bajaruvchilar tarkibini (davlat, tijorat yoki xususiy tashkilotlar) o„z
ichiga oishi kerak. Iloji bo„lsa, rejaga kutilayotgan xarajatlar va daromadlarning
hisob-kitobi va ularni taqqoslashni o„z ichiga olgan yig„ma tavsif ilova qilinadi.
Dunyoning deyarli archa mamlakatlarida turistik infrastruktura ob‟ektlarini
tuzish yoki takomillashtirishni rejalashtirish va mablag„ bilan ta‟minlashda davlat
faoli ishtirok etadi. Bunday mablag„ bilan ta‟minlashning quyiagi turlari mavjud:
62
alohida turistik loyihalarni, jumladan turistik infrastrukturani rivojlantirish
bilan bog„liqlarini ham amalga oshirish uchun davlat subsidiyalarini ajratish;
turistik korxonalarga imtiyozli zayomlar (imtiyozli foizlarda) berish, zayom
berilgan loyihaning amalga oshirilishini doimiy nazorat qilib borish;
– tijorat banklari tomonidan turizmni rivolantirishga berilgan zayomlar va
subsidiyalarning davlat tomonidan kafillikka olinishi;
milliy va xorijiy investorlarni moliyaviy rag„batlantirish uchun soliq
imtiyozlari berish.
Rejadagi talbirlar bajarilib borishi bilan ko„zda tutilmagan sarflar yoki turistik
faoliyatdagi o„zgargan holatlardan kelib chiqib rejaga o„zgartirishlar kiritish zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: |
