do‗q
qilish
va andishasizlik
deb hisoblaydilar.
Muzokara jarayonida dalil-isbotlar keltirish chog‗i g‗oyat mashaqqatli
bo‗ladi. Materiallarni puxta bilish va ko‗zlangan maqsadni aniq belgilab olish
zarur. Bunday hollarda:
-
sodda, ravshan tushunchalar vositasida so‗zlash;
-
ishonchli dalillar keltirish;
-
ko‗plab mayda vajlardan ko‗ra uch-to‗rtta salmoqli dalil ko‗proq samara
berishini unutmaslik;
-
eng kuchli dalillarni suhbat boshida e‘lon qilish;
80
-
suhbatdosh haqligini tan olish(hatto noxush oqibatlarga olib borishi
mumkin bo‗lsa ham), bu suhbatdoshdan xuddi shunday qilishni talab qilishga
huquq beradi;
-
behuda gaplardan tiyilish;
-
dalil-isbotlarni misollar bilan, imkon boricha ko‗rgazmali bayon qilish;
-
yordamchi ko‗rgazmali vositalarni qo‗llash;
-
dalillarning ishonchliligi tinglovchining idrok etishiga bog‗liqligini
nazarda tutish, shu sababli avvaliga suhbatdoshning nuqtai nazarini aniqlab,
xayrixohlikka moyil qilish;
-
dalillarni umumlashtirish, xulosalar chiqarish va ularni suhbatdoshga
taqdim etishga harakat qilish tavsiya etiladi.
Agar muzokaralarning mayda jihatlarini eslab qolmasangiz, muzokaraning
keyingi bosqichlarida noqulay ahvolga tushib qolishingiz mumkin. SHu sababli har
bosqichdan so‗ng bularni yozib qo‗ygan ma‘qul.
Sheriklarga sovg‗a taqdim etishni ham unutmang. Birinchi uchrashuvda
mezbonlar sovg‗a berishadi. SHu boisdan xorijiy vakilga hurmat-ehtirom va yaxshi
umidlar bilan albatta biron-bir sovg‗a taqdim etiladi. Keyingi uchrashuvlarda bir-
birlariga sovg‗alar berish odat tusiga kiradi. Sovg‗a sotib olayotganda uning kimga
tortiq qilinishini doimo aniq nazarda tutish lozim. Sovg‗a-salomlar lavozimiga
qat‘iy muvofiq ravishda taqsimlanadi.
Muzokaralar tugagach, sheriklarni ko‗ngilochar muassasalarga taklif etish –
ishning tarkibiy qismidir. Taklifni mezbon yoki muzokara tashabbuskori qiladi va
chiqimlarni to‗laydi. O‗sha erda muzokaralar norasmiy vaziyatda, oshkoraroq va
bemalol ruhda davom etadi.
Uchrashuv tugashi bilanoq, suhbat yakunlarini tahlil etish, unga baho berish,
o‗z majburiyatlarini tasdiqlovchi minnatdorlik maktubi jo‗natish tavsiya etiladi.
Uchrashuv maqbul tarzda tugagan taqdirda tijorat taklifi bayon etilgan qisqa (1-2
sahifali) maktub tuzmoq kerak. Unda kelishib olingan qarorlarni eslatib tasdiqlab,
loyihani amalga oshirish rejasi va smetasi ilova qilinishi lozim. Kompaniyaning
baland obro‗-e‘tiborini tasdiqlovchi qo‗shimcha hujjatlar ham ilova qilinishi
81
mumkin. Taklif bilimdonlik bilan, mazkur tashkilotga mo‗ljallab, orasta
rasmiylashtirib, ravshan yozilgan bo‗lishi kerak. Uni muqovalab yoki maxsus
jildga joylab yuborish ishdagi mahoratni namoyish etadi.
Sabr-toqat, hurmat va xushmuomalalik o‗zaro manfaatdor natijaga
erishishga yordam berishini unutmaslik kerak. Nutq madaniyati insonning
ma‘lumoti, tarbiyaliligi va madaniyatliligidan darak berishini hisobga olish zarur.
Firmaning muvaffaqiyatli faoliyati, uning obro‗-e‘tibori ko‗p jihatdan uning
rahbarlari va xodimlarining to‗g‗ri muomalasiga, xatlarni naqadar savodli
tuzishlariga, muzokaralarni omilkorlik bilan olib borishlariga bog‗liq bo‗ladi.
Nutqning tabiiy bo‗lishiga intilish, yasama tashqi go‗zalikka va soxta
dabdababozlikka qarshi kurashish, o‗zining imo-ishoralariga e‘tiborli bo‗lish,
o‗ziga yarashadigan tarzda muomala yuritishga intilish lozim.
Ish yuzasidan muzokara yuritishning milliy xususiyatlari ham bor.
Chunonchi, AQSHda sherikning maqsadlariga va ularga erishuvdagi
yordamga ko‗proq e‘tibor beriladi. Amerika biznesining umumiy qoidasi – foyda
olish. Agar sizning takliflaringiz ana shu eng muhim maqsadga erishishga yordam
bersa, bu amerikalik sherikni, albatta , qiziqtiradi. Ammo bu takliflar amaliy
bo‗lishi kerak. Ish yuzasidan muzokaradan avval mo‗ljaldagi natijani aniqlab olish
zarur. Suhbatni shunday rejalash lozimki, unda bosh vazifangiz va afzalliklaringiz
tilga olinsin.
Buyuk Britaniyada ish yuzasidan muzokaralarga kirishayotib ingliz
biznesining o‗ziga xos xususiyatini e‘tiborga olish kerak. Bu tabaqachilik bo‗lib, u,
bir tomondan, yuksak kasbiy mahoratni bildirsa, ikkinchi tomondan, ―yangi qon‖
oqib kirishiga to‗sqinlik qiladi. Muzokaralarni muhokama mavzusidan emas,
insoniy muammolardan – ob-havo, sportdan boshlash tavsiya etiladi. Ingliz
sherikning
dilidagini topish, siz uchun umumbashariy qadriyatlar tijorat
manfaatlaridan yuqori bo‗lmasa ham, har holda shu manfaatlar bilan teng ekanini
ko‗rsatib qo‗yish lozim. Britaniya xalqiga, uning g‗oyalariga ehtiromingizni
ta‘kidlash o‗rinli bo‗ladi. Suhbat asnosida muzokaradoshning qiziqishlari va
odatlarini bilib olishga intilish orqali uning ko‗ngliga yo‗l topish, u bilan
82
muloqotga kirishish uzoq muddatli amaliy o‗zaro munosabat o‗rnatishga asos
bo‗ladi.
Har qanday ingliz firmasining muzokaralardagi pozitsiyasi, odatda, qat‘iy
bo‗ladi. Muzokaralarga ko‗pdan-ko‗p faktlar, ma‘lumotlar, statistika materiallari
jalb etiladi. Har bir vaziyat tahlil etiladi, har bir ikir-chikir qayd etiladi, bo‗lg‗usi
bitimning har bir ko‗rsatkichi salmoqlab ko‗riladi. SHartnoma bilan bog‗liq
hamma narsagina emas, amaliy hamkorlikni rivojlantirish yo‗lidagi har qanday
faoliyat oydinlashtiriladi.
Fransiyada qiziqish uyg‗otgan firmalar haqida imkon boricha ko‗proq
surishtirib, ularning nomiga reklamalar va o‗z korxonasining mahsulotiga oid
kataloglar majmuasini, shuningdek, mahsulot jo‗natish shartlarini yuborish tavsiya
etiladi. Ana shularning hammasi fransuz tilida bayon etilgan bo‗lishi shart –
fransuzlar o‗zga tillardan foydalanishni xush ko‗rmaydilar. To‗rachilik
sansalorchiligi ro‗y berishi ham ehtimoldan xoli emas. Agar rahbarning o‗zi bilan
uchrasholmasangiz va pastroq lavozimdagi xodim bilan muzokara o‗tkazayotgan
bo‗lsangiz, sizning taklifingiz tegishli boshqaruv pog‗onasiga etib borguncha va
bir qarorga kelinguncha kutib turishingizga to‗g‗ri keladi – bu erda qarorlar yuqori
lavozimli ozgina kishilar tomonidangina qabul qilinadi. Fransuzlar uchun faktlar
va yaxshi tahlil, asosli ma‘lumotlar bilan quvvatlangan dalil-isbotlar muhim
hisoblanadi.
Fransiyada ko‗pgina muhim qarorlar xizmat xonasidagina emas, dasturxon
atrofida ham qabul qilinadi. Ish yuzasidan qabul marosimlari kokteyl, nonushta,
tushlik yoki kechki ziyofat tarzida bo‗lishi mumkin. Kofe tortilgandan keyingina
ish haqida gapiriladi. Fransuzlar o‗zlarini ko‗proq qiziqtirgan masalani yo‗l-
yo‗lakay muhokama qilishni yoqtirmaydilar. Avval u yoq-bu yoqdan bafurja
suhbatlashgandan keyin, asta-sekin asosiy masalaga o‗tadilar.
Italiyada ish yuzasidan aloqa bog‗lash uchun ko‗pincha vositachilar
xizmatidan
foydalanadilar.
Tadbirkorlar
bilan
tanishuv
tashrifnomalar
almashishdan boshlanadi. Italyan ishbilarmonlari tadbirkorlar orasida yoki
jamiyatda taxminan teng mavqe egallaydigan odamlar o‗rtasida muzokaralar
83
o‗tkazilishiga katta ahamiyat beradilar. Shu sababli ular ish yuzasidan uchrashuvlar
boshlanishida muzokara qatnashchilarining mehnat faoliyati, yoshi, lavozimi va
shu kabilarni bilib olishga intiladilar. Bahsli masalalar chiqib qolganida italyanlar
oqilona murosaga kelishga harakat qiladilar, kamdan-kam hollarda hakamlarga
murojaat qiladilar.
Germaniyadagi odamlar g‗oyat tartibli va nozik tabiatlidirlar. Agar nemis
ishbilarmonlari bilan kelishuvning hamma shartlari va muddatlariga rioya eta
olishingizga ko‗zingiz etmasa, avval boshdanoq o‗z takliflaringizdan voz kecha
qolganingiz ma‘qul. Nemislarning unvonlarga ixlosmandligini e‘tiborga olish
lozim. Buning uchun muzokara boshlanmasidanoq shartli suhbatdoshlarning
hamma unvonlarini aniqlab qo‗yish kerak.
Finlyandiyada,
avvalo,
mahalliy
aholining
milliy
xususiyati
–
mehnatsevarligi, chuqur o‗ylab ish qilishi, qat‘iyatliligi e‘tiborni tortadi. Finlar
og‗ir-vazmin, soddadil odamlardir. Ammo ularning ishdagi odob-axloqi ishonchli,
aniq-ravshan, sipolik va halollik bilan ajralib turadi. Bu erda ishga oid ko‗pgina
masalalarni hammomda yoki restoranda hal etish oson, shu sababli bunday
muassasalarga taklif qilsalar, undan voz kechmaslik va ularni ham shunday taklif
qilish tavsiya etiladi.
Xitoyda muzokaralar uzoq davom etadi. Buning sababi shuki, xitoylar
tuzilajak bitimning barcha jihatlari va oqibatlarini ipidan-ignasigacha o‗rganmay
turib bir to‗xtamga kelmaydilar. Bundan tashqari, muhim masalalarga oid qarorlar
kollegial tarzda, barcha pog‗onalardagi ko‗pdan-ko‗p kelishuvlar asosida qabul
qilinadi, bunga ko‗pgina vaqt kerak bo‗ladi. Muzokaralar texnik bosqich va tijorat
bosqichidan o‗tadi. Birinchi bosqichdayoq muzokaradoshni siz bilan hamkorlikdan
oladigan naqd afzalliklariga ishontira olsangizgina bir bitimga kela olasiz. Xitoy
kompaniyalarida yaxshi bilimdon xodimlar bor, ular keng konyunktura
ma‘lumotlariga ega bo‗lib, katta manfaat keltirgan avvalgi shartnomalarni
muzokaralar jarayonida eslatadilar. Siz jahon bozoridagi ahvolni yaxshi
bilishingiz, savodli tahlilga asoslanishingiz, aniq-ravshan material va takliflar bilan
qurollangan bo‗lishingiz kerak.
84
Yapon ishbilarmonlari bilan ish yuzasidan muloqot tashrifnomalar
ayirboshlashdan boshlanadi. Firma rahbarlari bilan uchrashuv va muzokaralarda
juda batartib bo‗lish lozim. Yapon tadbirkorlari odatda suhbatdoshning fikrini
diqqat-e‘tibor bilan tinglaydilar. Suhbat chog‗ida ular boshini (―ha‖ degandek)
qimirlatsa, taklifingizga roziman, degani emas, fikringizni tushundim, degani
bo‗ladi. Bu ishora masala hoziroq hal bo‗ladi, degan ma‘noni aslo bildirmaydi. Bu
o‗rinda siz xayrixoh, omilkor, samimiy, hozirjavob bo‗lishingiz kerak,bu
xususiyatlar Yaponlarga juda yoqadi, ammo ularning o‗ziga bunday xususiyatlar
etishmaydi.
Yaponlarda
qarorlar
qabul qilish tizimi an‘anaviydir. Muammo
muhokamasiga, uni kelishib olish jarayoniga ko‗pdan-ko‗p mutaxassislar jalb
qilinadi, bunga ko‗p vaqt sarflanadi. SHu bosqichning o‗zida qarorlarning
bajarilish yo‗llari belgilab olinadi, shu sababli qarorlar doimo vaqtida va samarali
amalga oshiriladi.
Koreyada ish yuzasidan muloqot g‗arbdagidan juda farq qiladi.
Yaponiyadagi kabi Koreyada ham ishbilarmonlar bilan yozma tarzda muloqot qilib
bo‗lmaydi. Uchrashuv haqida kelishib olish ham oson emas. Vositachilarsiz ish
bitmaydi. Firma xodimlarini ham, taklifning mohiyatini ham yaxshi biladigan
vositachi bu haqda koreys firmasiga taklif kiritishi yoki tavsiya qilishi zarur
bo‗ladi. Agar koreys ishbilarmonlari muzokaradoshga qiziqish bildirsa, shaxsiy
uchrashuv o‗tkazishga erishiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |