Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

BOB DAROMAD SAMARASI VA ALMASHTIRISH SAMARASI

1. 
   Daromad samarasi va almashtirish samarasi.
   

Daromad – iste’mol chizigʻi. Daromadning oʻzgarishi byudjet chizigʻini oʻziga parallel ravishda siljishiga olib keladi, nima uchun deganda, narxlar nisbati oʻzgarmaydi. Daromad oshganda, byudjet chizigʻi oʻngga-yuqoriga siljiydi, kamayganda pastga-chapga siljiydi. Xuddi shunday siljishlar ne’matlar narxi bir xil oʻzgarganda ham sodir boʻladi. Narxlarning pasayishi real daromadni oshiradi, natijada byudjet chizigʻi oʻngga-yuqoriga siljiydi. Xuddi shunday narxlarning oʻsishi, real daromadni kamaytiradi - byudjet chizigʻi pastga-chapga siljiydi.

Real daromadning oʻsishi natijasida byudjet chizigʻi holatlarga ketma-ket siljiydi (5.10-rasm).

A₁ , A₂ , A₃ ,..., A_n

X2


X

12

X

11
8.1-rasm. “Daromad-iste’mol” chizigʻi.

Daromadlarning oʻzgarishiga mos ravishda iste’molchining yangi

holatdagi muvozanat nuqtalari oʻrnatiladi: E₁ , E₂ , E₃ ,..., E_n . Ushbu

muvozanat nuqtalarini tutashtiruvchi chiziqni amerikalik olim Dj.Xiks “daromad-iste’mol” chizigʻi deb atadi va bu chiziq ilmiy adabiyotlarda “turmush darajasi” chizigʻi deb ham ataladi.

Agar “daromad-iste’mol” chizigʻi koordinata boshidan

45⁰

burchak

ostidagi toʻgʻri chiziqdan iborat boʻlsa, daromadning oʻsishi, iste’molchining iste’mol qiladigan ne’matlari bir xil proporsiyada oʻsadi. Agar iste’molchi ne’matlarni har xil proporsiyada xarid qilsa, W chizigʻining yotiqligi oʻzgaradi. 8.2-rasmda tovarlar sotib olish boshida tez sur’atda oʻsadi, keyinchalik X₁ tovarni sotib olish, X ₂ tovarga nisbatan oshib boradi.

Nemis olimi Ernst Engel (1821-1896) birinchi boʻlib daromad

oʻzgarishining iste’mol tarkibiga ta’sirini tadqiq qilgan. Tovarlar tarkibining daromadga nisbatan oʻzgarishini ifodalovchi chiziqlar, Engel egri chiziqlari deyiladi (8.3-rasm).

Gorizontal oʻq boʻyicha iste’molchi daromadi R, ordinata oʻqi boʻyicha - sotib olinadigan tovarlar miqdori Q belgilangan.

Q

R
8.2-rasm. Engel egri chiziqlari.

Iste’molchi ehtiyoji birinchi navbatda oziq-ovqat mahsulotlari bilan toʻyinadi ( Q₁ - oziq-ovqat mahsulotlari), keyin standart sifatli

^{sanoat mahsulotlari} ^Q2 

bilan va nihoyat, oliy sifatli tovarlar va

^xizmatlar ^Q3 

bilan. Bulardan tashqari, oliy sifatli tovarlar va

xizmatlarga oʻtganda ham, standart sifatli sanoat mahsulotlariga talabning yangi sakrash qonuniyati kuzatilgan.

X2

A

^X1


X

P1

^P1

^P2 ^P3 ^P4