Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalash

STAVKASI

Amal qilgan davri	Foizda
2018-yil 25-sentyabr – hozirgi kungacha	16
2018-yil 28-iyul – 2018-yil 24-sentyabr	14
2018-yil 7-fevral – 2018-yil 27-iyul	14
2017-yil 28-iyun – 2018-yil 6-fevral	14
2016-yil 1-yanvar – 2017-yil 27-iyun	9
2015-yil 1-yanvar – 2015-yil 31-dekabr	9
2014-yil 1-yanvar – 2014-yil 31-dekabr	10
2011-yil 1-yanvar – 2013-yil 31-dekabr	12
2006-yil 15-iyul – 2010-yil 31-dekabr	14
2006-yil 1-yanvar – 2006-yil 14-iyul	16
2004-yil 21-dekabr – 2005-yil 31-dekabr	16
2004-yil 5-iyul – 2004-yil 20-dekabr	18
2003-yil 10-sentyabr – 2004-yil 4-iyul	20
2003-yil 16-iyul – 2003-yil 9-sentyabr	24
2002-yil 1-yanvar – 2003-yil 15-iyul	30
2000-yil 1-iyul – 2001-yil 31-dekabr	24
2000-yil 1-iyun – 2000-yil 30-iyun	27,6

2000-yil 1-may – 2000-yil 31-may	28,8
2000-yil 1-aprel – 2000-yil 30-aprel	30
1998-yil 1-yanvar – 2000-yil 31-mart	36
1997-yil 1-noyabr – 1997-yil 31-dekabr	30
1997-yil 1-yanvar – 1997-yil 31-oktyabr	39,6
1996-yil 1-avgust – 1996-yil 31-dekabr	48
1996-yil 1-iyul – 1996-yil 31-iyul	60
1995-yil 1-avgust – 1996-yil 30-iyun	84
1995-yil 1-yul – 1995-yil 31-iyul	120
1995-yil 20-mart – 1995-yil 30-iyun	300
1995-yil 1-fevral – 1995-yil 19-mart	250
1994-yil 1-oktyabr – 1995-yil 31-yanvar	225
1994-yil 2-may – 1994-yil 30-sentyabr	150

Pul-kredit siyosati asosida iqtisodiyotga pul-kredit siyosatining ta’sir etishi jarayonlarini oʻrganuvchi pul nazariyasi yotadi. Ushbu nazariyaga ikki xil yondashuvchi iqtisodchilar oʻrtasida koʻp yillardan beri tortishuvlar boʻlib kelmoqda. Bularga neokeynschilar nazariyasi va zamonaviy pul miqdori nazariyasi tarafdorlarini kiritamiz. Har ikki nazariya tarafdorlari ham pul taklifining nominal YaIM ga ta’sirini inkor etmaydilar, ammo bu ta’sirning ahamiyatiga har xil baho beradilar. Keynschilar fikricha, monetar siyosat yuritishda foiz stavkasi darajasiga asoslanishi, monetaristlar fikricha esa, pul taklifining darajasiga asoslanishi lozim. Keynschilar bozor iqtisodiyotini tartibga solishda davlat aralashuvi shart deb hisoblashadi, monetaristlar esa uni ortiqcha deb hisoblaydilar.

Monetaristlar pul miqdorining oʻzgarishi bilan YaIM oʻzgarishi oʻrtasida yaqinroq aloqa mavjud; ya’ni, pul miqdorining oʻzgarishi bevosita YaIM oʻzgarishiga olib keladi deb hisoblashadi. Buni ular pulning miqdoriy nazariyasi tenglamasi bilan izohlaydilar.

Ayni paytda monetaristlar pulning aylanish tezligini barqaror deb hisoblaydilar, keynschilar esa, aksincha, beqaror deydilar.

Hozirda mavjud boʻlgan monetaristik siyosatning modellari bu ikki yondashuvni sintez qilgan, ya’ni, bu yondashuvlarning ijobiy jihatlarini
qoʻshib, oʻzida aks ettiradi. Pul kredit siyosatining uzoq muddatli maqsadlariga erishish uchun monetaristik yondashuv koʻproq ishlatiladi. Shu bilan birga qisqa muddatli davrlarda esa davlat foiz stavkasiga ta’sir etish usulidan voz kechmaydi.

Markaziy Bank bir vaqtning oʻzida ham pul massasini, ham foiz stavkasini oʻzgartirmasdan ushlab tura olmaydi. Pulga talab oʻsgan holatlarda maqsad foiz stavkasining barqarorligini ta’minlash boʻlsa Markaziy Bank pul taklifini oshirishga majbur boʻladi. Bu tadbir yumshoq pul kredit siyosati deb yuritiladi. Pul massasining koʻpayib ketishiga yoʻl qoʻymaslik uchun pul taklifini cheklash siyosatini qoʻllash foiz stavkasining koʻtarilishiga olib keladi va bu siyosat qattiq pul kredit siyosati deb yuritiladi.

Agar pulga talab inflyatsiya taʼsirida koʻpaysa, qattiq pul kredit siyosatini qoʻllash maqsadga muvofiq boʻladi. Mabodo pulga talab ishlab chiqarish va daromadlarning oʻsishi oqibatida oshsa yumshoq pul kredit siyosatini qoʻllash oʻrinlidir.

Pul kredit siyosatinig ishlab chiqarish hajmiga ta’siri birinchi paragrafda ta’kidlanganidek pul taklifi oʻzgarishining foiz stavkasi darajasiga, foiz stavkasi oʻzgarishida esa investitsiya xarajatlari hajmiga (bu bilan yalpi xarajatlar hajmiga ham) va yalpi xarajatlar oʻzgarishining ishlab chiqarish ya’ni yalpi taklif hajmiga ta’siri koʻrinishida bosqichma-bosqich roʻy beradi. Foiz stavkasining pul taklifi oʻzgarishiga tasirchanligi, yoki investitsiya xarajatlarining foiz stavkasi oʻzgarishiga taʼsirchanligi past boʻlishi pul kredit siyosatini amalga oshirishda muammolarni keltirib chiqaradi.

Pul-kredit siyosati fiskal va savdo siyosatlari bilan chambarchas bogʻliq. Agarda Markaziy bank qayd qilingan valyuta kursini saqlab turishni maqsad qilib qoʻysa mustaqil (ichki) pul siyosatini olib borish mumkin boʻlmay qoladi. Chunki almashinuv kursini ta’minlab turish uchun valyuta zaxiralarini koʻpaytirib yoki kamaytirib turish iqtisodiyotda pul hajmiga bevosita ta’sir koʻrsatadi. Pul-kredit va fiskal siyosatlarni muvofiqlashtirish bilan bogʻliq qiyinchiliklar ham mavjud. Agarda hukumat iqtisodiyotni davlat xarajatlarini oshirish orqali qoʻllab- quvvatlashni amalga oshirmoqchi boʻlsa, uning muvaffaqiyatli amalga

oshishi koʻproq pul-kredit siyosatining xarakteriga bogʻliq. Chunki, bu moʻljallanayotgan xarajatlar qimmatli qogʻozlar (ya’ni, obligatsiyalar)ni chiqarish evaziga amalga oshsa, pulga boʻlgan talab oshadi va natijada esa foiz stavkalari koʻtariladi. Bu esa investitsiya xarajatlarining kamayishiga olib keladi. Yoki Markaziy bank hukumatning yuqoridagi siyosatini qoʻllab-quvvatlash uchun pul taklifini ma’lum miqdorda koʻpaytirsa, pul qadrsizlanishi mumkin.

Umuman, barqaror pul-kredit siyosati hukumat tomonidan olib boriladigan fiskal siyosatga hamma vaqt ham mos kelavermaydi.

4.